Terwijl het spektakel en de destructie voornamelijk uit de lucht kwam, waren ook de dwergonderzeeërs actief. Zoals we eerder hebben gezien, wordt nu aangenomen dat de I-16tou ook torpedo's heeft afgevuurd, waarschijnlijk op de USS West Virginia en wellicht op de USS Oklahoma (Er is enige discussie dat de torpedo afgevuurd op de USS West Virginia, ook weleens de USS Arizona aan de onderzijde kon hebben getroffen). Nadat de I-16tou de torpedo's had afgevuurd, vertrok deze richting het kanaal naar open zee. In ieder geval, dat zou de bedoeling moeten zijn, ware het niet dat de I-16tou gespot werd ter hoogte van Waipio Point door de sleepboot YT-153 rond 08.59 uur. Hierop zou de I-16tou over stuurboord zijn gegaan, de westelijke kanaalarm in (West Loch). Hierna loopt het spoor dood, al zou het mogelijk zijn dat de onderzeeër daar ooit is gelokaliseerd, en zelfs (deels) geborgen.

Tijdens voorbereidingen in 1944, in dit deel van het kanaal, voor de invasie van Saipan, vond er een enorme explosie plaats aan boord van de (Landing Ship Tank) LST-353, waarbij in totaal zes LST werden vernietigd, inclusief de lading. In deze explosie kwamen 163 man om het leven en raakten er 396 gewond. De ravage werd grotendeels opgeruimd, en men denkt nu, dat toen de onderzeeër I-16tou ook geborgen is, maar toen niet als zodanig herkend, vanwege de verwoestingen. Tegenwoordig ligt in de West Loch als herinnering aan deze ramp nog steeds een wrak van één van de Landing Ship Tanks, de LST-480. Meer hierover, zie ook http://i-16tou.com.

Terwijl de I-16tou de uitgang naar open zee weer trachtte te vinden, zochten de andere drie overgebleven dwergonderzeeërs hun weg naar doelwitten. Er wordt aangenomen dat de I-18tou het al vroeg op gaf, en rond 07.00 uur omkeerde nabij Reckoning Point, en weer het kanaal uitvoer naar open zee. Zou de I-18tou teleurgesteld zijn vertrokken vanwege het feit dat er geen vliegdekschepen in de Pearl Harbor lagen? Dat de bemanning het idee had, om terug te keren en op zoek te gaan, of in hinderlaag te gaan liggen tot er een vliegdekschip zich zou aandienen? Hoe het ook zij, buiten de kust werd ze ontdekt en met dieptebommen tot zinken gebracht. De I-18tou werd op 13 juni 1960 gevonden, met nog steeds de twee torpedo's aan boord, en ondanks dat het hoofdluik gesloten was, werden er geen menselijke resten in het vaartuig gevonden. Een jaar later, in juni 1961 werd de I-18tou overgedragen aan Japan. In maart 1962, na een restauratie, aan met name de boeg, werd ko-hyoteki I-18tou tentoongesteld in de marine academie van Eta Jima waar het zich nog steeds zou bevinden. De plek waar I-18tou gevonden werd, Keehi Lagoon, daar ligt nu een uitbreiding van de luchthaven van Honolulu.

De dwergonderzeeër I-24tou was het toegangskanaal binnengekomen richting Pearl Harbor, toen de USS Helm haar opmerkte. Om 08.18 uur werd deze waarneming doorgezonden naar het marine hoofdkwartier, maar daarna werd geen verdere waarneming meer gedaan. Overal werden seinvlaggen gewapperd om aan te geven dat er een onderzeeër gesignaleerd was. Waarschijnlijk hebben de twee bemanningsleden in de I-24tou opgemerkt dat ze gespot waren, en ze besloten terug te keren naar open zee. Eenmaal het kanaal uit, gingen ze over bakboord en volgden de kust. Ter hoogte van Bellows, bij Waimanalo, liep de onderzeeër aan de grond.

De bemanning, Sakamaki en Inagaki trokken hun werkkleding uit en zetten de automatische vernietiging in werking, een bom achterin bij de batterijen. Beide mannen sprongen vervolgens over boord, maar de branding en de vermoeidheid van de mannen werd Inagaki fataal, hij verdronk. Sakamaki werd buiten kennis op het strand gevonden door Amerikaanse militairen. De mini onderzeeër viel zonder schade in Amerikaanse handen, en Sakamaki werd de eerst Japanse gevangene voor de Amerikanen, en hij bleef de rest van de oorlog in gevangenschap, en keerde pas na 30 jaar kort terug in Japan, al die tijd durfde hij uit schaamte niet terug naar zijn vaderland. Hij was levend in handen gevallen en zijn onderzeeër onbeschadigd in handen van de vijand (de bom was niet afgegaan). Op een gedenkteken waar de onderzeeër aan de grond liep staat een monumentje waarop de I-24tou als No.19 staat aangegeven.

De I-22tou zou ook weleens helemaal rond Ford Island gevaren kunnen hebben. Een kwartiertje na de waarneming door de USS Helm, werd er een dwergonderzeeër waargenomen ten zuiden van Pearl City. De eerste die het vuur opende op de onderzeeër was de USS Tangier, die zes schoten met luchtafweer erop afgaf. De onderzeeër vuurde een torpedo af richting de USS Curtiss (AV-4), maar miste, en de torpedo raakte een droogdok. Waarop de USS Curtiss ook het vuur opende en volgens het actie rapport zou het om 08.40 uur tweemaal de toren van de onderzeeër hebben getroffen (wat later bevestigd werd na de berging van de I-22tou). Ondanks dat de onderzeeër nu onder vuur lag van twee schepen, besloot de bemanning van de I-22tou haar laatste torpedo af te vuren op de torpedobootjager USS Monaghan (DD-354), ook deze miste, en trof de kade in het noorden van de haven. De USS Monaghan zat om 08.43 uur op ramkoers, en een lichte dreun was voelbaar toen het de onderzeeër raakt, vervolgens werden er enkele dieptebommen opgeworpen, welke het einde betekende voor de I-22tou en haar bemanning, Naoji Iwasa en Naokichi Sasaki. Op 21 december 1941 werde de I-22tou geborgen. In de krappe toren bleek één van de bemanningsleden vast geklemd door de verkreukelde metaaldelen na de aanvaring met de USS Monaghan waardoor het tweede bemanningslid opgesloten zat. De lichamen zijn na bevrijding geborgen en op een lokale begraafplaats ter aarde besteld.

Op het vlak van ‘verantwoordelijk’ houden van de slachting over Oahu, en met name Pearl Harbor, werd 4 sterren Admiral Husband E. Kimmel aangewezen. Zijn voorganger, Admiral James Otto Richardson, had fel geprotesteerd tegen de verplaatsing van de Pacific vloot van San Diego naar de haven van Pearl Harbor. Zo’n geconcentreerde vloot was een pracht van een doelwit. Maar zijn protest werd afgewezen, en vanwege zijn openbare protest werd Richardson vervangen door Kimmel in februari 1941. Op 18 februari schreef Kimmel al aan de Chief Naval Operations (ADM Harold R. Stark) dat hij een verrassingaanval op Pearl niet ondenkbaar achtte, en hij zou praktische stappen ondernemen om schade te beperken en een aanvaller af te slaan. Maar 7 december 1941 bleek het tegendeel te bewijzen, de schade was enorm, en de vijand waren minimale verliezen toegebracht.

In ‘Tora! Tora! Tora!’ wordt het goed in beeld gebracht hoe Kimmel, gespeeld door Martin Balsam, eerst vanuit zijn tuin, aan de oostzijde van de haven, de aanval gadeslaat op zijn vloot, en vervolgens door het raam van zijn kantoor op de duikboot basis. Een verdwaalde kogel slaat door de ruit en treft zonder kracht Kimmel het witte tenue van de admiraal, om vervolgens onschuldig aan zijn voeten te vallen. Hierop zou Kimmel gemompeld hebben ‘It would have been merciful had it killed me,…’ (‘Het zou genadig zijn geweest, als deze mij gedood had,…’). Kimmel werd 10 dagen na de aanval van zijn positie ontheven, terwijl hij druk doende was een tegenaanval voor te bereiden. Admiral Chester William Nimitz zou Kimmel vervangen. In de Amerikaanse marine is het traditie om de schepen de naam te geven van een medewerker die zich in bepaalde diensten heeft bewezen, zoals bijvoorbeeld de USS Miller naar de zwarte kok die zich verdienstelijk maakte aan boord van de USS West Virginia tijdens de Japanse aanval op Pearl Harbor. Er is geen schip of ander vaartuig naar Husband Kimmel vernoemd,... (er is wel een USS Charles J. Kimmel, maar dat is geen familie).

Ook Army Lieutenant General Walter Short kreeg schuld in de schoenen geschoven, en werd ontheven van zijn taak (hij had opdracht gegeven om de vliegtuigen bij elkaar te plaatsen op de vliegvelden om een beter overzicht tegen sabotage te hebben).Tevens werd Short in rang terug geplaatst, en werd permanent Major General Walter Short (zijn commissie tot 'Lieutenant General' had hij kort daarvoor ook nog maar tijdelijk gekregen). Op 28 februari 1942, verliet Short teleurgesteld het leger, en ging bij Ford Motor Company werken. In 1946 ging Short met pensioen, en overleed in 1949 aan een hart stilstand.

Het zou tot 1999 duren eer Kimmel en Short werden 'vrijgesproken' van schuldig te zijn aan de verliezen op Oahu en Pearl Harbor. Tijdens de Clinton adminstratie werd verzocht om de beide generaals weer in hun oude rang terug te plaatsen, maar tot op heden is dat niet gebeurd.

En zo kwam er een einde aan de onverhoedse aanval op Pearl Harbor, dat veel meer was dan alleen op het havengebied. Daarom is de titel van de speelfilm ook zo goed gekozen; 'Tora! Tora! Tora!'. Er is nog een speelfilm (uit 2001) welke wel onder de simpele titel 'Pearl Harbor' werd uitgebracht, maar zelfs nog verder uitwijdt dan alleen over 'de aanval', zoals de Slag om Engeland en de bomaanval op Tokyo onder Doolittle. Deze laatste rolprent is slechts opgehangen aan de aanval op Pearl Harbor, maar draait vooral om de strijd tussen twee vrienden om één meisje,... Wellicht is dat ook de oorzaak dat 'Tora! Tora! Tora!' in de bioscopen flopte. Het was misschien teveel een docu-drama waarin karakters weinig ruimte kregen om uitgediept te worden. Er was geen ruimte voor een 'romantisch intermezzo'. De start van de oorlog tussen Amerika en Japan was een mannen aangelegenheid, en er was weinig ruimte om vrouwen een rol in de film te geven. In het Japanse deel zijn enkele geisha’s te zien die enthousiast naar de bemanningen van vliegtuigen zwaaien die aan het oefenen zijn. Aan Amerikaanse zijde was dan daar de scène met het lestoestel van Cornelia Fort, wat eerder als een ‘komisch intermezzo’ werd gebracht. De grootste rol voor een actrice, was voor Leora Dana als de vrouw van Lt. Commander Alvin Kramer (Wesley Addy).

Lt. Commander Kramer kreeg in de vroege morgen van 7 december 1941 de gecodeerde laatste pagina, van 13 voorgaande pagina’s, onder ogen, welke Japan naar hun ambassade in Washington had gestuurd. Hierin stond dat de onderhandelingen tussen Amerika en Japan als mislukt werden beschouwd. Verder stonden er instructies in om de code apparatuur te vernietigen. Tussen de regels kon men opmaken dat Japan de oorlog ging verklaren aan Amerika. In 'Tora! Tora! Tora!' zien we vervolgens dat Kramer, met zijn vrouw achter het stuur van hun auto door Washington rijden om de President en Army Chief of Staff General George C. Marshall hiervan op de hoogte te brengen. Uiteindelijk lukt het om Marshall te verwittigen. Deze besluit contact op te nemen met Major General Walter Short op Hawaii, maar niet via de telefoon, maar via telegramverkeer, waardoor dit bericht pas uren na de aanval op Pearl Harbor daar binnenkomt,…

Dus misschien geen ‘liefde’ in 'Tora! Tora! Tora!', maar heel accuraat, of in ieder geval zo accuraat als de makers konden proppen in 144 minuten film.

De film, die op 23 september 1970 in première ging, had 25 miljoen dollar gekost, maar werd gezien als een flop in Amerika, waar toch bijna 30 miljoen aan de kassa van de bioscoop werd teruggehaald. Maar in Japan was 'Tora! Tora! Tora!' een succes, en ook in Europa draaide de film vrij succesvol in de bioscopen. 'Tora! Tora! Tora!' werd genomineerd voor Oscars in de categorie: Best Art Direction, Best Cinematography, Best Film Editing, Best Sound en Best Special Effects. Alleen de laatste werd verguld met een Oscar beeldje, voor Best Effects (L.B. Abbott, A.D. Flowers). Onderhand zijn de kosten dubbel en dwars terug verdiend, vanwege de 'thuisbioscoop', eerst met de video verkoop, later met de DVD. In Japan was een langere versie van de film uitgebracht, die in plaats van 144 minuten, 160 minuten was. Deze versie is nu ook wereldwijd op Blu-ray te verkrijgen. Dit extra stuk voegt niet veel toe, en bestaat vooral uit een (niet plaatsgevonden) gesprek tussen Yamamoto en een hoge keizerlijk paleis medewerker, over het feit dat keizer Hirohito tegen een oorlog met Amerika zou zijn, maar dat zijn handen gebonden zijn door het Japanse kabinet. In Amerika is een onderzoek geweest naar hoe de Amerikanen kennis nemen van de aanval op Pearl Harbor, en dan blijkt 'Tora! Tora! Tora!' de belangrijkste bron te zijn. Daarom een extra pluim voor de makers dat ze gezorgd hebben voor een zo’n accuraat mogelijke weergave.

Hoe goed is 'Tora! Tora! Tora!' nu eigenlijk? Op enkele dubieuze zaken na, een zeer goede film. In ogenschouw genomen dat er nog geen CGI (Computer Generated Images) bestonden, en men aangewezen was op echte vliegtuigen en nagebouwde schepen (of delen er van) en grote modellen, is de uiteindelijke aanval op Oahu geweldig in beeld gebracht. Hoe historisch accuraat is 'Tora! Tora! Tora!'? De historie is goed weergegeven, al zijn er enkele kleine aanmerkingen te maken op vooral de Japanse uitleg van zaken. In een gesprek tussen admiraal Yamamoto en premier Konoye wordt gesuggereerd dat de keizer Hirohito zijn handtekening om de aanval op Amerika goed te keuren slechts een formaliteit zou zijn, de verantwoording lag bij het kabinet. Dit klopt niet. De keizer zijn macht was zo groot, dat hij het kabinet passeren kon en dat hij de aanval op Pearl Harbor persoonlijk kon stoppen, aldus vastgelegd in de Meij constitutie van 1889. In het extra stuk film voor de Japanse markt (en nu voor iedereen op Blu-ra) wordt hier extra aandacht opgelegd, dat de keizer ‘geen oorlog wil, maar zijn handen gebonden door het kabinet’. Dit klopt dus van geen kanten. Dat deze scène in de Japanse versie zit, zal komen door het feit dat men de keizer in Japan als onschendbaar beschouwd en hem geen oorlogsmisdaden in de schoenen wil schuiven.

Verder is er de veronderstelde vertraging van het aanbieden van 14 pagina’s aan de Secretary of State, Cordell Hull, over dat Japan de onderhandelingen tussen Japan en Amerika als beëindigd ziet. Dit zou komen door de trage ontcijfering van de codering en het op schrift stellen van de papieren op de Japanse ambassade. Onderzoek door Professor Takeo Iguchi zou aantonen dat de vertraging moedwillig in de hand is gewerkt door het Japanse leger. De laatste pagina van het document zou door hen zijn tegengehouden. Mede hierdoor werd het document niet om 13.00 uur Washington tijd (07.30 uur Hawaii tijd*) aangeboden, maar pas 80 minuten later (14.20 uur), toen de aanval ten einde liep over Oahu.
(* de Hawaii tijd had een verschil van een half uur, vanwege de tijdgrens). Wat ook feitelijk onjuist was in de film, de opmerkingen (2x) dat het aangeboden document een ‘oorlogsverklaring’ aan Amerika zou zijn.

KLIK HIERONDER

---