Op 10 september, 1944 gaf Eisenhower met tegenzin zijn fiat aan het plan van Montgomery om operatie Market-Garden uit te voeren. Montgomery’s plan was simpel (en daardoor levensgevaarlijk). Steek bij Arnhem de laatste grote rivier over, zwaai rechtsaf Duitsland in en voor Kerstmis zou de oorlog voorbij zijn. Hiertoe diende dan wel een luchtlanding door drie divisies (Market) gedaan te worden die een corridor zouden moeten innemen waar alle bruggen in lagen van de Belgische grens tot aan Arnhem. Via een grondoffensief (Garden) zou dan in snel tempo vanuit België naar Arnhem gereden moeten worden om de verst gelegen luchtlandingsdivisie, de Britse 1st Airborne Division, te ontzetten. Een afstand van 120 km.
Als de operatie eenmaal op snelheid was, zou het XXX Corps doordrukken richting Nunspeet zodat het westen van Nederland afgesloten werd voor terugtrekkende Duitsers. Vervolgens zouden de troepen van Montgomery westwaarts gaan om de intacte havens van Rotterdam en Amsterdam in te nemen waardoor eindelijk de bevoorrading niet langer afhankelijk was van het verre Normandië.

Voor Market was de nieuw gevormde 1st Allied Airborne Army beschikbaar onder het commando van Lt-Gen. Lewis H. Brereton met als plaatsvervanger Lt-Gen. Frederick A. M. Browning. De 1st Allied Airborne Army bestond uit de 1st British Airborne Division, de US. 82nd Airborne Division en de US. 101st Airborne Division. Voor de Garden operatie was de 2nd British Army onder het commando van General Miles C. Dempsey beschikbaar met VIII Corps, XII Corps en het XXX Corps. Het XXX Corps was de speerpunt en het VIII Corps en XII Corps zouden de flanken dekken.

De eerste zwakte van het plan is gelijk duidelijk. Drie luchtlandingsdivisies zijn te weinig om de langgerekte corridor geheel te beveiligen. Een eenvoudige rekensom geeft aan dat elke luchtlandingseenheid minstens 40 km moest beveiligen. Het was wel duidelijk dat de 1st Airborne de gehele perimeter rond Arnhem moest bewaken en nooit naar het zuiden zou kunnen uitbreken om de 82nd Airborne Divison te kunnen steunen rond Nijmegen. Tussen de drie grote steden, Eindhoven (US 101st Airborne), Nijmegen (US 82nd Airborne) en Arnhem (1st British Airborne) lagen grote stukken open terrein waar de Duitse troepen zonder veel moeite de onderlinge partijen konden afsnijden. Ook al hadden de Geallieerden alle bruggen in handen, de geplande tijdfactor kon onmogelijk aangehouden worden. De aanvoerroute (terecht Hell’s Highway genoemd) was een smalle weg, vaak hooggelegen op een dijk. Ideaal voor de verdedigende Duitse eenheden. Als het eerste voertuig, van de colonne van de XXX Corps, werd uitgeschakeld, stond alles onherroepelijk stil. Laat staan dat er een brug opgeblazen zou worden (wat ook zou gebeuren, met alle gevolgen van dien).

Tweede zwakte van het plan was de arrogante positieve instelling die er heerste onder, vooral het hogere, Britse kader. Het naast zich neerleggen van rapporten van de Nederlandse ondergrondse aangaande Duitse SS Panzer divisies en het blind zijn voor duidelijke verkenningsfoto’s met Duitse tanks rond Arnhem.

Derde zwakke punt was de te ver afgelegen dropzones van het eigenlijke doel van Arnhem, de verkeersbrug. Het merendeel van de 1st Airborne Division moest te voet de perimeter van Arnhem beveiligen om aanvallen van Duitse troepen op de stad richting de verkeersbrug te stoppen. Dit moest hoofdzakelijk met wapens die met de eerste dropping werden aangevoerd in zwevers. Zware mortieren, artillerie en tanks vielen daar beslist niet onder.

Nog een zwakte in het plan was dat niet in één drop de complete luchtlanding divisies konden worden aangevoerd,… daar waren verschillende vluchten voor nodig,… en dan ook nog eens over verschillende dagen verspreid. Hierdoor dreigde het gevaar dat de nieuw aan te voeren troepen in het vijandelijke ingeschoten vuur terecht kwamen of erger nog, dat de dropzones onder de voet waren gelopen door de Duitsers. Dit zou ook daadwerkelijk gebeuren zoals we zullen zien, waardoor zeer veel door de lucht aangevoerde bevoorrading in Duitse handen viel.

En dan was er de kapitale fout van de Britten om het Duitse 15de Leger te laten ontsnappen uit Zeeland, zodat deze naar het oosten konden trekken om de corridor van Market-Garden te verstevigen.

Er waren meer zwakke punten in het plan, maar daar kwam men pas achter nadat de operatie in volle gang was en duidelijk werd dat de ingesloten 1st British Airborne Division ondanks hun voortreffelijke weren, geen schijn van kans hadden tegen de Duitse divisies die op hen inbeukten.

Aan de hand van de speelfilm A Bridge Too Far ('Een Brug Te Ver') volgen we stap voor stap waarom en hoe alles zo vreselijk mis ging. In een vergelijking tussen feit en fictie probeer ik te schetsen dat een speelfilm nog zo haar best kan doen, maar nooit, nooit de ware horror van het slagveld zal kunnen tonen, laat staan dat wij die als hedendaags publiek zouden kunnen ondergaan. De komende pagina’s worden opgemaakt met in het achterhoofd die tienduizenden soldaten die heldhaftig hebben geprobeerd om voor Kerstmis de oorlog te beëindigen, en ‘gelijk’ Nederland te bevrijden. Het mocht niet zo zijn en er zouden nog honderdduizenden sterven in een hongerwinter en gedurende de verdere strijd naar Berlijn.

---