Waar ligt het:
Het concentratiekamp Natzweiler-Struthof ligt diep verscholen in het
westen van de bergen van de Elzas, op zo’n 60 kilometer van Straatsburg.
Vanuit Straatsburg neem A352 westwaarts, op de hoogte van Dorlisheim vervolgt
u de weg D1420 de bergen in. U passeert Schirmeck om na ruim 2 kilometer Rothau
te bereiken, waar u linksaf gaat naar Natzweiler de D130 op.
Het kamp is niet te bezoeken vanaf 25 december tot de laatste dag van februari.
Aangezien het kamp op een hoogte ligt van 800 meter op Mont Louise, is het in de
wintermaanden vaak door sneeuw en ijzel onbereikbaar en wordt het gebied zonder
vooraankondiging uit veiligheidsoverweging afgesloten. Voor mensen met
hartproblemen kan de 20 % helling van het kamp tot kortademigheid leiden.
Ook wordt het afgeraden met al te jonge kinderen het kamp te bezoeken. Het
tentoongestelde materieel kan als zeer schokkend worden ervaren, en als kinderen
luidruchtig zijn kan dit als storende worden ervaren bij de andere bezoekers.
Het is niet toegestaan om te telefoneren in de tentoonstellingsruimte, al wordt
fotograferen niet aan banden gelegd. Trek zeker 2.5 uur uit voor een bezoek.
Verder dient men rekening te houden met het feit dat men bij binnentreden van de grote receptiehal,
men de inhoud van de tas moet tonen aan de portier, en er wordt een metaaldetectie over de kledij
gemaakt. Helaas is Natzweiler-Struthof met enige regelmaat doelwit van fascistische jongeren, die
de Holocaust afwijzen als een verzinsel. Hun afkeer wordt op het internet uitgesproken, vaak voorzien van
foto's waarop deze lieden met de fascistengroet staan afgebeeld. In de nacht van 12 op 13 mei
1976 werd een aanslag gepleegd door neonazi’s waarbij brand een belangrijk deel van de collectie verwoeste.
Er is een niet al te ruime parkeerplaats, welke in de zomermaanden al vroeg vol is.
Beste periode voor een bezoek is in het voor- en najaar. Wij bezochten het kamp
in april 2016 en waren geschokt hoe Franse scholieren ongeïnteresseerd liepen te
gijnen en te telefoneren in de tentoonstellingruimtes, waarbij zelfs de begeleiding
niet schroomde om ook op luidde toon in telefoontjes te praten,…
Voor het onderhoud van het kamp wordt een bescheiden toegangsprijs gevraagd
van € 6 (volwassen), € 3 (kinderen onder 10 gratis). Scholen die het kamp bezoeken,
betalen € 1 per leerling.
Bovenstaande prijzen 2016.
Het gebied van het kamp Natzweiler-Struthof (rechts).
Centraal het parkeerterrein, links, in het gele vakje ligt de gaskamer.
(Foto: Google Earth)
Men begint een bezoek aan het kamp in het entreepaviljoen waar men
het toegangsbiljet aanschaft. Er is een Nederlandse plattegrond/beschrijving
voorhanden. Het entreepaviljoen, het Centre Européen du Résistant Déporté,
werd geopend in 2005, en staat in het teken van het verzet tegen het fascisme
en de Nazi overheersing. In de lobby is een fototentoonstelling van de
belangrijkste concentratiekampen met één enkel voorwerp uit het bewuste kamp
in een kleine vitrine.
Voor men naar de kelder afdaalt, komt men een kleine ruimte tegen waar een film wordt vertoond.
Helaas was deze zo slecht (in 2016) van licht dat het niet meer dan schimmen waren, en dat men
gewoon niet kon zien wat er zich afspeelde. Via het bronzen sculptuur van de uitgemergelde
gevangene daalt men af naar de kelder (er is ook een lift), waar opeens een enorme grote
bunker staat. U kunt daar niet in, deze is geheel door glas afgesloten.
De Kartoffelkeller als een sarcofaag achter glas
beschermd
Deze zogenaamde
Kartofflekeller (aardappel kelder) bevat 22 kamers. Het is een zware bunker die
waarschijnlijk nooit gebruikt is voor opslag van aardappelen,… maar waar wel voor is nog
steeds onbekend. Het is gebouwd in opdracht van de SS door ‘Nacht und Nebel’ gevangenen,
die hier dagelijks aan werkten. Van 'Nacht und Nebel' gevangenen werd verwacht dat deze zich
dood werkten en nooit meer vrij kwamen, en dat hun graf voor eeuwig onbekend zou blijven.
- Nacht und Nebel -
’Nacht und Nebel’ (NN) Häftlinge waren gevangenen die werden afgevoerd
en vervolgens spoorloos verdwenen. De meeste ‘Nacht und Nebel’ gevangen
waren verzetsmensen die voornamelijk ondergebracht werden in twee
concentratiekampen, Natzweiler-Struthof en Groß-Rosen in Silezië, wat
tegenwoordig in Polen ligt. Het was verboden voor ‘Nacht und Nebel’
gevangen brieven te schrijven en waarvan familie dus niet wist waar
ze waren gebleven. Op 7 december 1941 (de dag dat Japan de Amerikaanse vloot
in Pearl Harbor aanviel) werd ‘Nacht und Nebel’ opgezet, op last van Hitler.
Reichsführer-SS Heinrich Himmler maakte een eerste concept waarin de wens van Hitler
klip en klaar werd verkondigd: 'Laat de gevangene verdwijnen opdat de familie
onzeker blijft over de verblijfplaats en het uiteindelijke lot,... dit als waarschuwing'.
Chef des Oberkommando der Wehrmacht veldmaarschalk Wilhelm Keitel bracht de details
aan in het concept.
Dit klinkt opmerkelijk, daar men zou denken dat dit verder door de SS of
Gestapo uitgevoerd zou worden. Maar de bezettende macht bestond over het
algemeen uit Wehrmacht troepen die ingezet werden om het plaatselijke
verzet gewapenderhand op te pakken.
De architecten van 'Nacht und Nebel'
Wilhelm Keitel, Heinrich Himmler en Adolf Hitler
Als de gevangene na acht dagen nog
in leven was, werd deze overgedragen aan de Gestapo. Na uitvoerige
verhoren (lees; martelen) werden de gevangenen vervolgens op transport
gezet naar een concentratiekamp. Werden de eerste NN gevangen naar
SS Spezial Lager Hinzert
overgebracht, of naar Mauthausen, Sachsenhausen en
Ravensbrück (voor vrouwen), op 20 september 1943 werd besloten alleen nog
Natzweiler-Struthof hiervoor aan te wijzen. Het eerste transport van NN gevangenen
betrof 71 Noren die op 15 juni 1943 in Natzweiler-Struthof arriveerden.
Een beklemmende tekening van Henri Gayot,...
(let op de 'NN' op de ruggen van de gevangenen op de voorgrond)
Aan het einde van 1943 stond de teller op 981 NN gevangenen. Eind juli 1944
werd de aanduiding NN niet meer gebruikt. In deze periode
waren er rond de 2500 NN gevangenen in het kamp. 65% van de NN gevangenen waren Fransen,
10,9% Nederlanders, 10,3% Belgen en 10,1% afkomstig uit Noorwegen. De NN gevangenen maakten
22,6% van het totaal aantal gevangenen uit welke in Natzweiler-Struthof ondergebracht waren.
Aan het einde van de oorlog vonden de
Geallieerden documenten waarop termen stonden als 'Nacht und Nebel' of de letters
‘NN’. Na onderzoek wat dit inhield kwam boven water dat de Nazi’s de
term vernebelt (ver(dwenen in de)mist) gebruikten. De term
‘Nacht und Nebel’ kwam uit het muziekstuk Das Rheingold (onderdeel
van Der Ring des Nibelungen), van Hitlers favoriete componist, Richard Wagner.
Hieronder twee voorbeelden van 'Nacht
und Nebel' documenten.
Het rechtse document behelst de Nederlander Cornelius van Leent
(klik op een onderstaande pagina voor een vergroting
en klik op de 'back'
pijl om terug te keren)
Is de Kartoffelkeller van binnen niet te bezichtigen, de ruimte eromheen
is gehuld in het donker, met slechts verlichting van een enkel lampje en de vitrines
vol met documenten en foto’s, waarbij het verzet tegen de bezetting door de Duitsers
centraal staat. Opvallend veel ook over het Nederlandse deel. Er hebben waarschijnlijk
een totaal van 676 Nederlanders in Natzweiler-Struthof opgesloten gezeten. Er is een lijst bekend
van 588 Nederlanders die hier opgesloten waren. Eén van de Nederlanders die het kamp zou
overleven, was de later bekend geworden journalist en commentator, W.L.
"Boebie" Brugsma (1922-1997). Na dit indringende
bezoek verlaat u deze grote ruimte aan de oostkant om naar het kampdeel te gaan.
W.L. Brugsma, Général Aubert Frère
en Général Delestraint
Het is een korte wandeling over de Avenue du Général Frère. Général Aubert Frère
was een generaal die in 1942 met pensioen werd gestuurd door de Duitsers nadat deze
het zuidelijke deel van Frankrijk hadden bezet. Onder zijn leiding werd de verzetsbeweging
’Organisation de résistance de l'armée’ (ORA) opgericht.
Hij werd uiteindelijk gearresteerd en in mei 1944 overgebracht naar Natzweiler-Struthof,
waar hij op 13 juni van dat jaar door ziekte overleed. Ook Frère zijn vrouw werd opgepakt
en naar Ravensbrück gedeporteerd waar ze in 1945 werd bevrijdt. De vrouw van Frère werd
later lid van de commissie van het museum Natzweiler-Struthof. De avenue werd na haar dood
vernoemd naar haar echtgenoot. Aan het einde van de Avenue Frère ligt het plein welke
bekend staat als Place du Général Delestraint.
De woning van de
commandant, met links het zwembad
Aan het begin van Place du Général Delestraint loopt een pad links naar beneden. Dit pad leidt
langs het huis waar de kamp commandant woonde. Het huis, gebouwd vlak voor de Eerste Wereldoorlog,
was het eigendom van enkele bankdirecteuren als vakantiewoning. Vandaar dat er ook een fraai
zwembad naast de woning is. Het pad dat langs het huis loopt is aangelegd door gevangenen, en
loopt geheel door tot Rothau, en werd later ook door nieuwe gevangenen gebruikt vanaf het
station Rothau. Tevens is dit het pad vanuit het kamp naar de gaskamer (waarover later meer).
Na een blik op de woning van de commandant, gaat u weer het pad naar boven, waar u
wederom arriveert op Place du Général Delestraint dat toegang geeft tot het kamp.
De wachttorens rond het
KL Natzweiler-Struthof
In 1942 werd Charles
Delestraint door generaal De Gaulle aangesteld als hoofd van het Franse Geheime Leger (het
Armée secrète, AS). Général Delestraint, een voormalig tank specialist, werd op 9 juni 1943
opgepakt door een lid van de Abwehr in Dijon, en verdween onder de ‘Nacht und Nebel’ order
naar Natzweiler-Struthof. In september 1944 werd Delestraint over gebracht naar het Concentratiekamp
Dachau waar hij in april 1945 werd doodgeschoten.
Vanaf Place du Géneral Delestraint ziet u links een lantaarn verloren op de helling staan.
Deze brandt dag en nacht als symbool voor de omgekomenen en gecremeerde gevangenen waarvan de
as onder andere gebruikt werd als bemesting van de groentetuin die hier was aangelegd door de SS.
Kijkende richting de toegangspoort valt het grote Nationaal Deportatie Monument op,
dat overal, als een grauwe vlam, dominant boven alles uittorent (zie foto hieronder).
Dit monument werd op 23 juli 1960 onthuld door de Franse president De Gaulle.
Op de volgende pagina
gaan we het eigenlijk kamp binnen,…
klik hieronder
