Die Wannseekonferenz (1984) met Dietrich Mattausch als Heydrich (2de van links)
- Drie Verfilmingen -
Uw schrijver hield op een ochtend, ergens begin jaren negentig, tijdens het ‘zappen’ door de tv zenders halt bij een Duitse zender. Er begon juist een film, met de titel Die Wannseekonferenz uit 1984. Ergens had ik er wel van gehoord, van deze conferentie, maar wist er niet het fijne van. Met de ondertiteling erbij trachtte ik het te volgen. Het schokkende was vooral de rustige zakelijke manier waarop over het uitroeien van een complete bevolkingsgroep werd gesproken, het juridische spel en luchtigheid erachter maakte dat je gebiologeerd er in werd getrokken. Een schokkend stukje scène waarin Adolf Eichmann aan Reinhard Heydrich bekent hoe hij reageerde op 'de gaswagen': Eichmann bekent dat hij moest overgeven toen hij voor het eerst de resultaten van de gaswagens zag. Het liet sommige slachtoffers half levend achter, waaronder vrouwen, kinderen en ouderen. Heydrich vertelt hem dat hij het prima deed, en vertrouwt hem toe dat de Reichsführer-SS zelf (Himmler) flauwviel toen hij met de lijken werd geconfronteerd. 'Het bewijst dat wij Duitsers nog steeds mensen zijn', stelt Heydrich Eichmann gerust, 'terwijl we onszelf opdringen om een betere toekomst veilig te stellen'.
Sinds die TV film bleef de fascinatie voor de plek waar dit zich had afgespeeld zich opdringen.
Vóór het bezoek aan de villa aan de Wannsee raad ik ook aan om eerst een film over de Wannsee-Konferenz te bekijken, bijvoorbeeld de TV film van en met Kenneth Branagh, 'Conspiracy' uit 2001. Ondanks dat deze film in het Engels is, is het vooral de kilheid en zakelijke manier van doen die indruk maakt. En men kan zich storen aan bepaalde zaken zoals, uniform insignes die niet helemaal correct zijn en dat Kenneth Branagh uiterlijk totaal niet op Heydrich lijkt. Of aan Ian McNeice als de zeer voorkomende Josef Klopfer is veel te zwaarlijfig en wordt als onbehouwen afgeschilderd (terwijl deze zeer voorkomende was). Maar het gaat uiteindelijk om de dialogen, kil en zakelijk. De enige die zich echt zorgen maakt en twijfels uit is Colin Firth in de rol van Dr. Wilhelm Stuckart. Stanley Tucci als Adolf Eichmann is wellicht de meest enge van het stel. De buitenopnames zijn daadwerkelijk geschoten rond de villa, al zijn de binnenopnames in de studio gedaan. In januari 2022 (80 jaar na de conferentie) werd een nieuwe Duitse TV film uitgezonden in Duitsland, 'Die Wannsee Konferenz'.
- Een bezoek aan de villa -
De 'Villa Marlier', Am Großen Wannsee 56-58, Berlijn
De villa Am Großen Wannsee 56-58 werd tussen 1914/15 gebouwd voor de industrieel Ernst Marlier. De architect was Paul O. Baumgarten. Marlier verkoopt het reeds in 1921 aan Friedrich Minoux, een directeur van een grote maatschappij. Als Minoux gearresteerd wordt voor fraude bij de gasfabriek, verkoopt hij de villa vanuit de gevangenis in 1940 voor 1.95 Reichsmarks aan de ‘Stiftung Nordha’. Deze stichting, met de oude Germaanse naam voor de Noordzee, behoorde tot de Sicherheitsdienst (SD). De bedoeling van de ‘Nordhav’ was om gebouwen te verkrijgen die als recreactie centra gebruikt konden worden voor leden van de SS en hun families. Naast officiële functies gebruikte Heydrich de ‘Nordhav’ ook om voor zichzelf fraaie woningen te verkrijgen. De villa ‘Marlier’ werd als gasthuis gebruikt voor hoge functionarissen van de SS en politie die naar Berlijn kwamen voor zaken. Tevens was het een plek voor conferenties. Na de oorlog betrokken Russen de villa om officieren in onder te brengen. Met de verdeling van de zones in Berlijn, kwam de villa in de Amerikaanse sector te liggen. In de jaren vijftig verhuurden de Amerikanen het aan de Sozialdemokratische Partei Deutschlands (SPD). Van 1952 tot 1988 werd de villa gebruikt als recreatiegebouw voor schoolkinderen uit West-Berlijn, uit het district Neuköln. Hiervandaan ondernamen de kinderen dagtochten in de omgeving, konden zwemmen in de Wannsee of spelen in de tuin. Ieder jaar werden ongeveer zo’n 2000 kinderen, in groepen tot 100 kinderen, hier ondergebracht.
De villa Am Großen Wannsee 56-58, in 2022,...
Reeds in 1965 stelt de historicus Joseph Wulf voor om de villa als Holocaust gedenkteken en documentatie centrum maar de West-Duitse regering had geen interesseen er was ook geen geld voor. Vanwege het falen van zijn voorstel en dat West-Duitsland niet hard genoeg zijn best deed om Nazi oorlogsmisdadigers te veroordelen, pleegde Wulf in 1974 zelfmoord.
Op 20 januari 1992, vijftig jaar na de beruchte conferentie in de villa, werd het uiteindelijk toch geopend als Holocaust herdenkingcentrum en museum onder de naam Haus der Wannsee-Konferenz. Op de eerste verdieping werd een bibliotheek ingericht waar een grote collectie boeken over de Nazi tijd met originele documenten zijn te raadplegen. Als eerbetoon draagt de bibliotheek de naam Joseph Wulf Bibliothek / Mediothek.
Plattegrond van de tentoonstelling in 2022
(Klik voor een vergroting)
Uw schrijver bezocht de villa in juni van 2022, 80 jaar na Wannsee-Konferenz. Hierboven is een plattegrond waarop de tentoonstelling toen ingericht was (klik erop voor een vergroting). Deze zal de komende jaren waarschijnlijk onveranderd blijven, want deze vrij nieuw in 2022. Gaat u met de auto, in het voor-en najaar kan men goed parkeren in de straat Am Großen Wannsee. Ook is er in de nabijheid een groot parkeerterrein. De villa is vrij toegankelijk, het gehele jaar door, behalve 1 mei, de Hemelsvaartdagen, op 3 oktober, met kerst (24-26 december), en oud-en nieuwjaarsdag. De openingstijden zijn van 10.00 uur tot 18.00 uur.
Er wordt een audiogids aangeboden als alternatief voor een eventuele rondleiding. U kunt deze lenen bij de receptie voor 3 euro. De audiogids is beschikbaar in acht talen (Duits, Engels, Hebreeuws, Frans, Arabisch, Italiaans, Pools, Spaans). U kunt ook uw eigen apparaat (bijv. smartphone, tablet) als audiogids gebruiken met de web-app.
De toegang tot de villa
(Klik op de foto voor de gedenkplaquette)
Bij de buitenpoort en bij de toegang tot de villa hangen plaquettes met beide dezefde tekst; 'In dit huis vond in januari 1942 de beruchte conferentie plaats, we herdenken de Joodse mensen die stierven door toedoen van het nationaal-socialistische regime'. Van de entree gaat u naar de centrale hal en gelijk naar rechts. De tentoonstelling begint met de aanzet tot Joden haat. Via orginele posters wordt gewezen op de uiterlijke kenmerken van de 'Untermensch'. Ook een uitleg vermenging van Joden met niet-Joden en wat voor nageslacht als Joden wordt beschouwd (Mischlinge).
Een uitleg van rassenvermenging,...
(Klik op de 'uitleg' voor een vergroting)
Vervolgens naar de zaal waar waarschijnlijk de conferentie werd gehouden al is dit niet 100% zeker. Dit is de grootste ruimte op de begane grond van de ville en lijkt de meest logische plek om 15 mannen te laten vergaderen. Hier is een tentoonstelling ingericht over de betrokkenen van 20 januari 1942. Het is een vrij sobere zaal maar wel met het mooiste uitzicht, maar door al het glas waarschijnlijk ook de koudste tijdens de winter van 1942. In deze zaal liggen ook alle bladen, uiteraard kopieën, van het ‘Besprechungsprotokoll’ uitgestald.
De zaal waar (waarschijnlijk) de conferentie werd gehouden
(nu een tentoonstellingsruimte over de betrokkenen van 20 januari 1942)
In het volgende zaaltje is er ruimte ingericht voor uitbreiding en het tot uitvoer brengen van het beleid. Vervolgens steekt men de centrale hal van de villa over naar een zaaltje waarin uitleg wordt gegeven over de verzamelde documenten die correspondentie bevatten voor de 'definitieve oplossing'. Vanwege de bombardementen werden vanaf 1943 de documenten van Buitenlandse Zaken, opgeslagen in ondermeer scholen, paleizen en kastelen. De belangrijkste aangaande Joden vervolging werden gevonden door Amerikaanse militairen op 19 april 1945 in Schloss Meidorf. Naast het ‘Besprechungsprotokoll’, het uitgewerkte Wannsee conferentie verslag, werd een verzamelmap gevonden van ongeveer 300 documenten die vanaf 1939 tot 1939 was bijgehouden. De in deze map aangetroffen documenten hadden geheel betrekking op het anti-Joodse beleid, de migratie, deportaties en uiteindelijke massamoord.
De 'verzamelmap' met de documenten over de Endlösung der Judenfrage,
en een blad uit het ‘Besprechungsprotokoll’ met 11 miljoen Europese Joden,...
Rechts is een afbeelding uit het ‘Besprechungsprotokoll’ , bladzijde 6, te zien. Hierop staan de aantallen Joden, alleen die met het Joodse geloof (Glaubenjuden), die in Europa wonen. Op bladzijde 7 van het protocol wordt erop gewezen dat het nog onduidelijk is hoe om te gaan met de rassenlijnen daar de definitie nog verder onderzocht moet worden. Ook individuele landen zorgen voor proplemen, met name Hongarije en Roemenië. In Roemenië was het in januari 1942 nog steeds voor Joden mogelijk om voor cash papieren te krijgen dat ze uit het buitenland komen.
Voor het inzien en downloaden van het originele ‘Besprechungsprotokoll’
KLIK HIER
(scroll naar de onderste PDF-link)
Tevens op pagina 7 en 8; om tot een Endlösung der Judenfrage te komen zouden de Joden aan het werk gezet moeten worden in het Oosten, om wegen aan te leggen. De verwachting is dat een zeer groot deel uit zal vallen door ‘natuurlijke selectie’ (lees; door ontberingen). Diegenen die het overleven, die moeten speciale behandelingen ondergaan (‘sterilisatie of vergassen’, zal hier bedoeld worden), vanwege dat deze zo sterk zijn dat het gevaar bestaat dat uit deze sterke Joden weer een nieuw Joods volk ontstaat,…
De papieren uit de 'verzamelmap' tezamen met het ‘Besprechungsprotokoll’ zouden de belangrijkste documenten vormen voor de ‘Ministerie Processen’ die in 1948 in Neurenberg van start gingen. Hoofdverdachte was de toen, van het Derde Rijk, minister van Buitenlandse Zaken, Ernst von Weizsäcker. Er werden in april 1949 geen doodstraffen uitgedeeld, alleen gevangenisstraffen van enkele jaren, die later nog verder werden teruggebracht. Weizsäcker kwam vrij in 1950, en Wilhelm Struckart, aanwezig bij de Wannsee conferentie, werd direct na de rechtszaak in vrijheid gesteld. Dit kwam mede door de sterke lobby van de oorlogsmisdadigers zelf en sympathisanten, die hemel en aarde bewogen om tot een vergeving te komen. En zo kwamen figuren uit de top vrij terwijl de uitvoerders van hun ideeën en plannen werden opgeknoopt.
Via deze fraaie deuren naar zaal 7, met het rijke plafond
(ook een kandidaat voor de ruimte van de vergadering?)
Een zaal welke rijkelijk versiert is met een prachtig plafond en geen storende ramen heeft die uitkijken met een mooi uitzicht waardoor men afgeleid wordt van het te bespreken 'Joden-vraagstuk', is zaal '7' op de plattegrond. De zaal is iets kleiner en daardoor knusser, waardoor het ook een kandidaat is voor de vergadering. In deze zaal is hoe de buitenwereld omging met de vervolging van de Joodse bevolking. Vooral het verzet krijgt aandacht hoe die Joden hielpen te ontsnappen of onderduiken, waarbij ook moedige Duitsers betrokken waren. In heel Europa werden, met hulp van verontruste burgers, Joden geholpen. In het oog springt daarbij de aandacht voor de Belgische Andrée Geulen, een toen 22 jarige lerares die in een boekje bijhield waar meer dan 2000 Joodse kinderen en tieners door haar en mede verzetsleden, van het Joods Verdedigingscomité, ondergebracht waren bij particulieren en kloosters. Geulen bleef na de oorlog zich inzetten om voormalige onderduikertjes te herenigen met hun families, en bleef strijden tegen ongelijkheid en onrecht. Andrée Geulen overleed in 2022, 98 jaar oud,...
Andrée Geulen, verzetsheldin uit België (6-8-1921 / 1-6-2022)
De laatste kleine zaal heeft betrekking op de nalatenschap van de conferentie. In deze tijd zijn er ondanks een stortvloed aan bewijzen nog steeds mensen die de Holocaust ontkennen. Daarom is het zaak om deze diep tragische geschiedenis te blijven documenteren en presenteren. Er zijn boekenkasten volgeschreven over de Joden vervolging en ook verschillende indrukwekkende speelfilms zijn in de loop van de jaren gemaakt. Ze zullen nooit de ware horror kunnen verbeelden, maar schokkende voorbeelden zijn bijvoorbeeld 'Schindler's List (1993), 'Son Of Saul' (2015), 'Elle S'appelait Sarah' (2010) en uiteraard de negen uur durende documentaire 'Shoah' (1985). Zoals bovenaan deze pagina opende, zijn er dus ook drie TV films geproduceerd over de Wannsee-Konferenz, waarvan 'Conspiracy' het makkelijkst op DVD te vinden zal zijn (of bij de maatschappij die deze film produceerde, de HBO streamingsdienst).
In het laatste zaaltje is het digitale gastenboek te vinden waar men wordt uitgenodigd tot het formuleren van uw eigen beleving in deze villa en de geschiedenis die het teweeg bracht,...
In de entreehal zijn enkele boeken te koop. Een aanrader is om beslist de gids over de tentoonstelling aan te schaffen voor slechts € 8,50, 'Die Besprechung am Wannsee und der Mord an den europäischen Jüdinnen en Juden'. Het boek is helaas niet in het Nederlands te krijgen, maar is er wel in het Engels en Hebreeuws. Het boek is ook online te bestellen.
De achterzijde van de villa, met uitzicht op Strandbad Wannsee (hieronder)
Om na alle indrukken uw gedachten te ordenen, is het aan te raden een wandeling te ondernemen in de tuinen rond de villa. De smalle onverharde paden en de trappen achter de villa maken het niet echt geschikt voor de rolstoelgebruiker. Vanaf de achterzijde heeft u een prachtig vergezicht over de Wannsee met uitzicht op de aan de overzijde gelegen Strandbad Wannsee - Berliner Bader. Links daarvan is het schiereiland Schwanenwerder te zien. Hier hadden onder andere Hitler, Goebbels en Dr. Morell (lijfarts Hitler) buitenhuizen. Ook was er op dit eiland ook de 'Rijksbruidenschool' waar streng geselecteerde jonge vrouwen de NSDAP ideologie werden bijgebracht om later met hoge SS- en NSDAP functionarissen te trouwen.
Tot slot, bezoek ook beslist de website van de Hause der Wannsee-Konferenz
Bronnen: 'The Meeting at Wannsee and the Murder of the European Jews', ISBN 978-3-9820289-3-4 (een uitgave van Memorial and Education Site House of the Wannsee Conference), 'Opmars naar de Galg - Het proces van Neurenberg', J.J. Heydecker, J. Leeb, Uitgeverij Scheltema & Holkema (8ste druk 1961), 'Hitlers Berlijn 1933-1945', Dr. H. van Capelle, Dr. A.P. van de Bovenkamp, Uitgeverij Verba, ISBN 90-5513-715-4, 'De Verschrikkingen van het Nazi-systeem', John Preger, Uitgeverij Lekturama (1978), 'Joseph Goebels Dagboeken 1939-1945', Uitgeverij Loeb, ISBN90-6213-773-3, (Ontdek) 'De Geschiedenis van de Nazi's', speciale uitgave door Historia, BP 8-711273-992559-02104.
De website: Herdenking en Educatie Centrum Wannsee Conferentie.
De website: Yad Vashem (The Auschwitz Album).
De website: Concentratiekamp Buchenwald.
GA TERUG
©2001 - 2025 - www.strijdbewijs.nl - Pieter Jutte
|
