Het was ergens half jaren tachtig van de vorige dat Hans van Willigenburg, van de KRO, een Franse film aankondigde die hij ten zeerste aanraadde, 'Le Vieux Fusil'. Nu was ik niet zo van de Franse films,... of het was de hectische flauwe humor van Louis de Funes, klats-klapper films met Jean Paul Belmondo, of artistiek aandoende rolprenten, van Truffaut en consorten (die we alleen bekeken vanwege de schaarsgeklede dames). Maar Hans beloofde dat 'Le Vieux Fusil' meer dan de moeite waard was om voor op te blijven. De film begon zoals al die Franse films uit de jaren zeventig, met minimalistische titels over een fietsend gezinnetje. Maar goed, ik besloot dat ik 'deze Franse film wel wilde ondergaan',...

Regisseur van Le Vieux Fusil, Robert Enrico, werd geinspireerd voor het maken door gebeurtenissen die zich in 1944 afspeelden in Frankrijk ten tijden van de Geallieerde landingen. In verschillende steden en dorpen oefenden Duitsers een schrikbewind uit onder de bevolking, met als dieptepunt het uitmoorden van de bewonders van het dorp Oradour-sur-Glane. Dit zou de kapstok worden waaraan de film zou worden gehangen. Wat liefelijk zou beginnen, zou steeds rauwer en harder worden, en eindigen in een pure wraakfilm.

Voor de hoofdrollen werden Philippe Noiret en Romy Schneider gestrikt. Noiret speelde de chirurg Julien Dandieu, en Schneider zijn lieftallige vrouw Clara Dandieu. In een heen en weer schakelen tussen heden en flashbacks, wat totaal niet stoort, leren we hoe Julien zijn Clara elkaar ontmoeten, tot ze elkaar verliezen. Ondanks de oorlog, is het echtpaar met dochter Florence en hond Marcel, gelukkig. Maar na de landingen in Frankrijk in 1944, komt de oorlog steeds dichter bij. Dandieu heeft het druk in het ziekenhuis van Montauban, een stad op 50 km ten noorden van Toulouse. Montauban ligt in de zogenaamde ‘Vrije Zone’, waar de Vichy regering onder leiding van maarschalk Philippe Pétain, de dienst uitmaakte. Al was dit een papieren tijger, en geheel door Duitsland werd gestuurd.

De bedden raken vol van oorlogsgewonden, waaronder mannen uit het verzet. Ook deze krijgen van Dandieu de hulp die een dokter moet geven. Maar de 'Milice', de met de Duitsers collaborerende Franse militairen van het Vichy regime, denken daar anders over en bedreigen Dandieu.

Op 20 km ten oosten van Montauban ligt het kleine dorpje Bruniquel (in de film Le Quercy geheten). Hier heeft Julien Dandieu een kasteel, 'La Barberie', een in zijn gedachte, veilige vluchthaven. Hij besluit met de steeds dichter bij komende oorlog, zijn vrouw en dochter daar naar toe over te brengen door zijn collega en beste vriend, François (een rol van Jean Bouise). Dandieu belooft zich snel bij hen te voegen, maar zijn roeping is op dit moment nog bij zijn drukke ziekenhuis en zijn oude moeder die liever thuis blijft (van wie hij hoort dat de 'Das Reich' Divisie naar Normandië onderweg is. Maar de dagen zonder zijn geliefden trekken een zware wissel op Dandieu, en François raadt hem aan om ook zijn vrouw en kind achterna te reizen, al is het maar voor een weekendje. Via het liefelijke Franse landschap zien we de chirurg in een vrolijke bui over de wegen gaan. We weten gewoon dat hij ongelooflijk gelukkig is,… nog wel,…

En zo rijdt Dandieu het dorpje Le Quercy (Bruniquel) binnen. Terwijl hij zo het dorp binnenrijdt, valt het hem op dat het dorp stil en verlaten is, op een loslopende koe na. Zijn zoektocht naar dorpsbewoners doet hem in de kerk belandden,… deze ligt vol met vermoordde dorpelingen,… Als dokter kan hij geen hulp meer bieden, en zijn gedachten vliegen naar het kasteel. Hij rent naar de hoofdpoort, maar daar zijn Duitsers, en hij moet via de buitenkant het kasteel benaderen. Hier ziet hij door een gat in de muur een Duitse ‘SdKfz 251’ (een omgebouwde Amerikaanse Half track), en een Kübelwagen. Maar dan ziet hij zijn dochter in het gras, onder het bloed,… dood.

En dan valt zijn blik op een zwart geblakerd lichaam,… zijn vrouw, zijn Clara,… Dandieu zijn gedachten worden aan ons getoond,… we zien hoe Clara verkracht wordt, terwijl dochter Florence moet toekijken. Clara ontsnapt aan de graaiende Duitse handen, en rent op de dochter af. Maar een Duitser schiet met zijn pistool Florence dood. Clara wordt opgejaagd, en kan geen kant meer op,… een vlammenwerper giert stralen vuur dreigende over Clara heen,… tot ze vol getroffen wordt.

Julien Dandieu keert terug naar de kerk en blikt geslagen naar een vergevende Christus en naar Maria,… hoe heeft God deze mensen zo in de steek hebben kunnen laten. Julien grijpt een stoel en ramt Christus en Maria van hun heilige voetstuk. In een flashback zien we opeens een vervreemdend beeld,... Carla poets een 'ruit', welke een 'doorkijk' spiegel blijkt te zijn, waarachter Julien achter staat. Dandieu beklimt de toren van de kerk en pakt een stoffig pakket van de zolder. Het blijkt een jachtgeweer te bevatten. Terwijl hij het jachtgeweer onderhanden neemt, schieten zijn gedachten naar het communiefeest van zijn dochter in het kasteel,… het vreugdevuur dat hoog oplaait in het kasteel roept accociatie op aan de vlammenwerper. Ook ziet Dandieu hoe hij als jongen met zijn vader op zwijnen jaagt, en je ziet hoe hij daar mee worstelt in zijn ogen.

Dandieu gaat in de avond weer naar het kasteel en weet via een geheime gang in de kelder te geraken. Hier loopt hij bijna een Duitser tegen het lijf die wijn en champagne haalt. Als deze is vertrokken, begint Dandieu met een stuk ijzer aan iets te wrikken, het blijken steunbalken te zijn van de houten brug die over de droge slotgracht ligt. Als Dandieu later via de ‘doorkijk’ spiegel de bezopen Duitsers ziet, die een grote pret hebben als ze oude filmpjes draaien op een laken, ziet hij zijn gelukkige vakantie in Biarritz terug,… zijn dochter, en een wulpse Carla,… In een flashback komen we erachter dat Julien eerder getrouwd is geweest, en na de scheiding dochter Florence onder zijn hoedde heeft genomen.

Onze held heeft het water gesaboteerd, en uit arrenmoede moeten de Duitsers water uit de put emmeren. Hier zit Julien op te wachten, onderin de put, in een tunneltje. Als een Duitsers over de rand hangt, knalt het jachtgeweer en stort de Duitser dood in de put. En de jacht op Dandieu is geopend.

De Hauptsturmführer (een rol van Joachim Hansen) ziet onderwijl een deel van zijn divisie onder het kasteel voorbij komen, en geeft opdracht aan twee man, om met de Kübelwagen hen te waarschuwen te wachten. Als deze over de brug rijdt, dondert deze in elkaar en stort de wagen in de droge slotgracht.

Julien schiet met zijn jachtgeweer een Duitser van de Half track,… en weet ternauwernood te ontsnappen aan de gierende vlammenwerper in de tunnels van het kasteel. Als hij via een geheime uitgang naar het dorp gaat, weet hij niet dat hij achtervolgt wordt door een SS’er. Aangekomen in een huisje waar hij zich wat opfrist, ‘verzoekt’ de Duitser dat hij mee moet komen. Bij de schermutseling die ontstaat, slaat Julien de Duitser dood.

Nadat de Duitser dood is geslagen, hoort Dandieu een auto naderen. Het blijkt een Citroen Traction Avant te zijn van het communistische verzet, de FTP (Francs-tireurs et Partisans Français). Deze mannen ontdekken de doden ook in de kerk, en ontmoeten Docteur Julien Dandieu. Hij slaat hun verzoek hun te vergezellen af, hij blijft wachten tot er ‘meer hulp zal komen’. De FTP zet hun tocht voort. De Duitsers hebben de ‘partizanen’ ook gezien en besluiten via de achterzijde met een touw het kasteel te verlaten. Maar Julien ligt alweer op de loer. En als de eerste halverwege is afgezakt via het touw, schiet de dokter hem eraf. Maar hij is opgemerkt en kogels en handgranaten vliegen Julien zijn kant op. Een granaat slaat een scherf in zijn linkerarm en zijn bril is gebarsten.

Julien Dandieu heeft een bril nodig, zonder ziet hij niets. Via de geheime tunnel achter de spiegel, stapt hij de kamer binnen en pakt een reservebril. Dan loopt toevallig een Duitse soldaat de kamer binnen. Schoten worden gewisseld, en de SS’er raakt gewond aan zijn hand. Andere Duitsers komen aangesneld en het slopen van de kamers begint, want die ‘verrekte partizaan’ moet ergens zitten! Onderwijl krijgt de kijker een lange flashback over hoe Julien zijn Carla heeft ontmoet. Als we terugkeren in het heden, zien we de Hauptsturmführer op zoek naar Walther. Deze vind hij terwijl die zich bezig is te hijsen in burgerkleding. De Hauptsturmführer pakt zijn pistool en schiet op de laffe verrader die dodelijk verwond raakt. Maar de Hauptsturmführer raakt ook gewond door schoten uit het machinegeweer van Walther.

Twee SS’ers, Klaus en Gunther, proberen een vluchtweg te vinden in de tunnels van het kasteel. Maar in de donkere gangen merken ze niet dat een put openligt. Beide mannen stortten in de put,… Julien is hen gevolgd, en richt zijn jachtgeweer,… en schiet, maar het wapen ketst op de lege hulzen. Hij is door zijn munitie heen en legt het wapen terzijde. Hij trekt een schuif open en water stroomt binnen, en dekt de put af met een rooster. De Duitsers zitten opgesloten en verdrinken. Julien loopt rustig weg, en de camera 'pant' naar het achtergebleven geweer. Op het volgende moment vindt Julien de vlammenwerper. Terwijl steeds meer partizanen naar het kasteel komen en naar binnen dringen, is de Hauptsturmführer ten einde raad en trekt zijn pistool om zich door het hoofd te schieten voor de ‘doorkijk’ spiegel. Verbaast ziet hij de spiegel vervormen en knetterend kapot springen als de vlammenwerper hem vol treft en de complete kamer in de hens zet. Partizanen zien de vlammen uit de ramen vliegen en trachten bluswater uit de waterput te halen.

François arriveert enige tijd later in een Jeep en vangt Julien op. Samen vertrekken ze in Julien zijn wagen. Julien is danig in de war en verkeert in een staat van ontkenning, en dan weer realisatie,… Je weet als kijker,… Julien Dandieu zal nooit meer in zijn kasteel terugkeren,…

Op 22 augustus 1975 ging de film in première, in een lengte van 103 minuten. Het bleek geen eenvoudige film te maken, want volgens regisseur Robert Enrico kon Romy Schneider op een gegeven moment Philippe Noiret niet meer uitstaan vanwege zijn onbehouwen gedrag. Maar daar is niets van te merken als je de film bekijkt. In 1976 kreeg de film de César onderscheiding (de Franse ‘Oscar’) voor Beste Film. Ook Philippe Noiret werd onderscheiden met een César voor Best Acteur, net als de muziek van François de Roubaix. Naast deze prijzen waren er ook nog nominaties voor Beste Regie, Beste Support Acteur, Schrijver, Cameravoering, Montage en Geluid.

Nadat ik de eerste keer de film gezien hadden, moest ik Hans van Willigenburg gelijk geven,... een geweldige rolprent. Ook al is het verhaal verzonnen, de opbouw van de spanning, de bonkende hart scènes door de tunnels onder het kasteel, de extreem harde aanpak in de wraak door Dandieu,... het blijft je lang bij. Tegenwoordig heeft de film natuurlijk wel iets in kracht verloren, we zijn zoveel meer gewend geraakt. Toch is de film naar mijn mening een dikke vier van de vijf sterren waard. De film was altijd moeilijk verkrijgbaar op DVD, maar bij Amazon heeft u waarschijnlijk de meeste kans er één te vinden.

OF GA TERUG

---