DENEMARKEN
Kilometers beton
'In Vogelvlucht'

Gebruik als het kan een navigatie om Houvig als plaats in te tikken en de 'straat' Krylen. Twee kilometer vanaf Søndervig bereikt u, halverwege de flauwe bocht naar links, aan de linkerzijde de toegang tot 'Kryle'. Gekomen op dit deels onverharde smalle pad, kunt u op de splitsing links of rechts aanhouden. Na twee honderd meter komt u bij een parkeerplaats (die in 2017 afgesloten was met blokken).

Houvig-Kryle

De R 671 voor het 10,5cm geschut
(Klik voor een vergroting)

In augustus 2008 kwam Denemarken in het nieuws toen door zware storm drie bunkers uit de duinen spoelden bij het plaatsje Houvig (Kryle). Archeologen wisten zich in één van hen, een R 501, een weg naar binnen te breken, en vonden dat deze nog deels was ingericht, zoals deze in mei 1945 verlaten was. Er werden verschillende persoonlijke bezittingen geborgen, zoals laarsen, militaire kleding, boeken en inktpotten, flessen, postzegels, sleutels etc. Het was niet de eerste keer dat betonnen complexen uit de duinen spoelden. Zoals we zullen zien gebeurde dit aan de gehele westkust van Denemarken. Het lijkt daardoor dat het zo hoort dat alle bunkers die op het strand liggen, daar ook zo geplaatst zijn. Maar dat is zo ontstaan door de erosie die de zee op de duinen uitoefend.

De grootste bunker is deze R 363, de commando-en vuurgeleidingsbunker
(Klik voor een blik op de achterzijde)

Volgt men de het hoofdpad naar het strand door de duinen, dan komt men al verschillende bunkers tegen, meest manschapbunkers. In de herfts van 1942 werd ten zuiden van hier begonnen het Luftwaffenstützpunktes 'Ringelnatter' in te richten. 'Ringelnatter' werd ingericht om nachtjagers te ondersteunen. De commandopost is nog steeds zichtbaar en is een enorme grote L 487 Unterstand voor Funkmessauswertung (Jafü) 'Bertha'. In het zuidelijke deel in de duinen, op zo'n kilometer afstand van de L 487, werd een L 480 radar bunker gebouwd waarin 1460 kubieke meter beton werd gestort, waarop uiteindelijk een Wassermann S-Radargerät (S=Schwer) radar van 44 meter hoogte werd geplaatst, welke een bereik had van 300 kilometer. Omdat grint schaars was in Denemarken, werd dit met treinladingen vanuit Duitsland aangevoerd, waaronder ook grote hoeveelheden gemalen graniet. Rond de radarstelling, afgeschermd door prikkedraad, werden loopgraven en mijnen gelegd. De L 480 bunker is geheel aan het oog ontrokken door de overwoekering van vegetatie, het is daarom dat ik deze niet op een kaartje aangeef. Iets ten noorden van de batterij 'Kryle', op drieenhalve kilometer afstand van de Wassermann 'S', stond een Wassermann M-Radargerät (M=Mittlere) waarvan nog minder is terug te vinden.

Batterij 'Kryle' zoals deze er nu bij ligt
(Klik voor vergroting)
(Foto: Google Earth)

CODE REGELBAU
OMSCHRIJVING
BIJZONDERHEDEN
636
Leitstand
Vuurgeleiding
671
Schartenstand
10.5cm(f) K 331
501
Gruppenunderstand
10 manschappen
622
Doppelgruppenunderstand
20 manschappen
628
Gruppenunderstand
10 manschappen
134
Munitionunterstand I
Opslag munitie
607
Munitionunterstand II
Opvolger '134' (dubbele grote)
681
MG Schartenstand
Machinegeweer bunker
L 409a
Flakunterstand
Flak 2.5cm(f)
Fl 277
Scheinwerferstand 150cm
Zoeklichtbunker
120
Artilleriebeobachtungsstand
Artillerie observatie bunker
Vf58c *
Ringstand
Tobruk voor MG of mortieren
Vf69 *
Ringstand
Tobruk voor 8cm mortieren
645
Unterstand Küche
Opslag keuken (verplaatsbaar) materiaal

* De Vf58c en de Vf69 Tobruks zijn niet aangegeven op de bovenstaande opname,
zie daarvoor de tekst hieronder.

Stützpunktgruppe (StPGr.) Søndervig, of Batterij 'Kryle', zoals het geschutscomplex bij de Duitsers bekend stond, was vernoemd naar de erfhoeve 'Kryle', die ten noorden van hier lag, zeer tegen de zin van strandvoogd Anders Lodbjerg. De hoeve brandde trouwens af in 1944. De bouw van de batterij begon eind juni 1941.
Heeft u uw voertuig geparkeerd in de nabijheid van de grote betonplaat (afgesloten met betonblokken), dan volgt u het pad richting het strand door de duinen. Eén van de eerste bunkers die u tegenkomt is een R 607 munitiebunker, links van het pad. Deze bunker heeft als 'extraatje' een Tobruk ingebouwd voor een machinegeweer. In de bunker zelf was ruimte voor 2,160.000 machinegeweer patronen, 2.520 7,5cm granaten, 7.920 verschillende granaten kalibers, lopende van 3,7cm KwK, 4,7cm KwK en 5cm KwK. Tevens waren er 2.496 10,5cm granaten in opgeslagen. Als u rechts schuin naar achteren kijkt, ziet u op de top van een duin een uitkijkpost, een zogenaamde ‘Beobachtungsbunker’.

De R 607 munitiebunker,
(Klik voor de observatiebunker op het duin)

De eerste bunker die u op het strand ziet is waarschijnlijk de grote commando-en vuurgeleidingsbunker, de R 363 (zie foto bovenaan deze pagina). Links en rechts daarvan liggen aan de rand van de duinen meer bunkers en vier kazematten. De vier kazematten zijn van het type R 671 waarin 10,5cm K 331(f) kanonnen hun plek hadden. In eerste instantie stonden de kanonnen in open emplacementen, zodat deze 360 graden konden bestrijken. De batterij stond onder commando van 5./H.K.B. Rgt 180. Aan de noordzijde van het complex werden in de laatste maanden van de oorlog nog twee extra 10,5cm kanonnen geplaatst op open emplacementen om de landzijde te verdedigen. Het gehele complex bestond uit 50 bunkers (waarvan 28 grote die alleen al ruim 17.000 m³ beton nodig hadden) en ook minstens 50 houten constructies, zoals barakken en schuren voor opslag.

Uw verslaggever voor één van de vier R 671 kazematten

Loopt u richting het zuiden over het strand, dan loopt u op het einde van de batterij 'Kryle' tegen een zeshoekige constructie aan, die scheef zit in het zand, halverwege de duinen en de branding. Dit is de voet van een Würzburg-Riese radar. Hierna wandelt u de sector binnen van het Luftwaffenstützpunktes 'Ringelnatter'. De eerste bunker op uw pad is een Fl 277 bunker, met een opvallend torentje. Op het dak de nodige uitstulpingen voor antennes. Deze bunker was een zoeklichtbunker voor een 150cm zoeklicht. Direct daarachter op het strand ziet u een scheefgezakte grote bunker liggen. Dit is een L 410 Flak bunker, Geschützstand voor een 3,7 cm kanon. De bunker was tevens een commandobunker voor het andere luchtdoel geschut in de nabijheid. In de bunker was ruimte voor manschappen en de nodige munitie. Achter de L 410 licht een Bauvorm Vf58, een 'Tobruk' voor een machinegeweer.
In sommige bunkers kan nog steeds bekistinghout gevonden worden (zie foto onderaan deze pagina).

De voet van de Würzburg-Riese radar, met daarachter de zoeklichtbunker Fl 277
en daarachter een L 410 Flak bunker (Klik voor vergroting Fl 277)

U kunt vanaf de L 410 Flak bunker hier de duinen ingaan, en hou dan een noordoostelijke richting aan. Als het goed is komt u dan weer een betonnen voet voor een Würzburg-Riese radar tegen (zie foto hieronder). Direct, op enkele meters afstand, ten oosten ligt ook hier een Vf58 voor een machinegweer. Op zo'n vijfentwintig meter afstand, ten noordwesten van de Würzburg-Riese radar, stond een voetstuk voor de Dreh-Freya Radargerät. Van beide radars is geen spoor meer, die werden al vlot na de oorlog ontmanteld. Om de L 487 Unterstand voor Funkmessauswertung (Jafü) 'Bertha' te bezoeken, wijs ik u even op boevnstaande luchtopname waar deze zich bevindt.

Eén van de twee Würzburg-Riese radars van 'Ringelnatter', na de oorlog in 1945

Batterie 'Kryle' is een zeer fraai complex, en zeker de moeite waard voor een bezoek. Hoe verder u de stranden van Denemarken bezoekt, en hoe meer en vaker u dit soort complexen tegenkomt, zult u hoofdschuddende tussen het beton wandelen, wat die Duitsers bezielden om zoveel beton te storten, en alles voor niks, want er is nooit een aanval op deze complexen uitgevoerd of een schot gelost op vijandelijke schepen. het enige wat met enige regelmaat in actie kwam was het luchtafweer in combinatie met de radarstations.

Eén van de twee L 409a Flak bunkers (de andere ligt ten n.o. in de duinen)

Bovenstaande is slechts een klein deel van de bunkers die in dit complex zijn te vinden. Hier vandaan kunt u uw tocht verder noordwaarts voortzetten via de kustweg 181, naar Fjand en Bovbjerg.
Vast een waarschuwing vooraf, deze route brengt u uiteindelijk bij Thyborøn. De 181 stopt in Thyborøn en gaat aan de andere zijde van het kanaal verder, maar er is geen brug, en u moet weer geheel de route terug rijden, hou daar rekening mee met het plannen van de dagtrip.


Fjand

Het strand van Fjand, op de voorgrond een R 680, met daarachter een MG bunker
(Klik voor foto hoe de zee beukt op het beton)

Vijftien kilometer ten noorden van Kryle ligt Fjand Badeby aan de kustweg 181. Als u vanuit het zuiden nadert over de 181, dan draait u via een lange bocht naar links, en vlak voor deze scherp naar rechts draait, gaat u linksaf naar het parkeerterrein. In de zomer van 1944 werd hier een onderdeel van het alarmketen van de Duitse marine geplaatst. Er werd in de duinen een Würzburg-Scheer Radargerät (Marine type) neergezet. In de nabijheid werd een manschapbunker R 666 gebouwd met een stalen koepel voor observatie, welke nog steeds in de bunker aanwezig is. De R 666 was bedoeld voor de artillerie, die de 19,4cm kanonnen zou moeten aansturen. Maar met de inrichting voor dit geschut werd pas aan het einde van de oorlog begonnen en is nooit voltooid.

De machinegeweer bunker zwaar aangetast door de zee,...
(Klik voor een detail vergroting)

Op het strand liggen, overgeleverd aan de soms woeste zee, verschillende bunkers. Als u links kijkt, als u het strand opkomt vanaf het aangegeven parkeerterrein, drie bunkers liggen, twee R 680 bunkers voor 4,7cm kanonnen, met daar tussenin een machinegeweer bunker. Vooral deze middelste is zwaar aangetast door de constante golfslag van zout water. De toplaag van het beton is reeds verdwenen en het betonijzer ligt bloot.

De R 668 manschapbunker

Een fraai exemplaar van een R 668 manschapbunker ligt iets voorbij de drie genoemde bunkers, tegen de duinen aan, half weggezakt in het zank. Maar er zit nog steeds een camouflage aan het beton dat bestaat uit grote kluiten cement. Het was een populaire bunker, waarvan er maar liefst 527 stuks zijn gebouwd. Het gaf onderdak aan 6 tot 9 man. Op het dak van de bunker zijn nog sporen te zien van grote stukken uitstekend staal welke het op het dak aangebrachte duinplaggen moest vasthouden ter camouflage.


Na het bezoek aan Fjand, kunt u uw tocht voorzetten via de kustweg 181 noordwaarts. Dit is een mooie rit welke u langs het Nissum Fjord voert. Als u Fjaldring bereikt, verlaat u de 181 en gaat u links de Fjaldringbyvej. Na 800 meter houdt u links aan, en ga de Transvej op. U bereikt u dan Ferring na ongeveer 5km (vanaf Fjaldring) vanwaar u naar Bovbjerg kunt gaan.

Foto hieronder: In sommige delen bunker beton
is nog bekisting te vinden.

Klik hieronder om naar de
volgende pagina te gaan;...
naar Bovbjerg en Thyborøn

GA TERUG