Verschillende operaties zijn memorabel met de Lancaster in de Tweede Wereldoorlog. Voor veel mensen staan de missies met het 617 Squadron te boek als de meest dramatische. Dat heeft natuurlijk ook te maken met de, terechte, mythevorming die rond de 'Dam Busters' opgebouwd is. Iedereen heeft wel eens gehoord van de spectaculaire raid in 1943 op de Roerdammen, hetzij een boek erover gelezen, een documentaire gezien of misschien wel de speelfilm, of wellicht mijn speciale pagina erover geraadpleegd. Niet alleen was het 617 Squadron betrokken bij bovenstaande missie, ook ander gespecialiseerde opdrachten werden door dit squadron uitgevoerd, zoals het werpen van ultra zware bommen tijdens precisiebombardementen, waaronder die op de 'Tirpitz'.

Enkele missies worden hieronder aangehaald van het 617 en andere squadrons die met de Lancaster vlogen en haar bemanningen. Want niet alleen is deze pagina opgedragen aan de Lancaster, maar vooral ook aan al die jonge mannen die dagelijks en in diepe duisternis haar opdrachten uitvoerden. Om deze verhalen te illustreren heb ik gekozen deze te vertellen aan de hand van een aantal uitgereikte Victoria Crosses.

Op 3 maart 1942 begint de operationele carrière van de Lancaster bij het 44 Squadron met het leggen van mijnen in de Duitse Bocht bij Helgoland. De eerste bombardementsmissie is een week later, op 10 maart als twee Lancasters van het 44 sqn. met een lading brandbommen naar Essen vliegen.

Voor april 1942 is een roekeloze lage aanval bij daglicht gepland op de MAN dieselmotoren fabriek in Augsburg. Hiervoor worden het 44 en 97 Squadron geselecteerd waarbij Squadron Leader John Dering Nettleton de leiding heeft van één van de twee uit zes Lancasters. Er wordt voor de missie flink geoefend in het laag vliegen. Nettleton vliegt tijdens de oefeningen met een van het 97 Squadron geleende Lancaster B Mk I, de L7578 waar de squadron letters van het 44ste worden opgeschilderd, 'KM-B'. Maar tijdens de missie op 17 april 1942 zal Nettleton Lancaster R5508 vliegen waarop wederom 'KM-B' is aangebracht.

Zodra de groep van Nettleton het vijandelijke gebied binnen vliegt, wordt deze aangevallen door Duitse jachtvliegtuigen. Vier Lancasters worden, voordat ze het doel hebben bereikt, neergeschoten. Maar Nettleton zet door met de twee overgebleven toestellen en weet, ondanks intens luchtafweer, laag vliegend over de daken het doel te bereiken en zijn bommen te droppen. De tweede overgebleven Lancaster moet een noodlanding maken, maar Sqn.Ldr. Nettleton weet zijn zwaar gehavende toestel naar de basis terug te brengen. Van de twaalf ingezette toestellen keren er slechts vijf terug op hun basis. John Dering Nettleton zal voor zijn inzet het Victoria Cross ontvangen. Helaas zal Nettleton een jaar later tijdens een missie naar Turijn op 13 juli 1943 omkomen.

Hierna zullen er nagenoeg geen missies meer bij daglicht gevlogen worden door de Lancaster. RAF Bomber Command legt zich toe op de nachtelijke missies en de Amerikanen nemen de missies tijdens daglicht voor hun (duurbetaalde) rekening. Maar sommige missies vragen precisiebombardementen, en dan is vaak daglicht essentieel, dus RAF Bomber Command ontkwam niet altijd aan nachtelijke missies.

De vliegwaardige Lancaster PA474 van de Battle of Britain Memorial Flight vloog vanaf 1965 tot 1979 met de code letters 'KM-B' ter herinnering aan de Lancaster die Squadron Leader Nettleton vloog op 17 april 1942 en hem het Victoria Cross opleverde.

Een ander Victoria Cross dat verkregen werd met de Lancaster is de memorabele vlucht van Flt Lt Bill Reid. Na zijn opleiding in Canada en de Verenigde Staten krijgt hij zijn wings op 19 juni 1942. Terug in Engeland krijgt hij een opleiding tot bommenwerpervlieger. Vervolgens leidt Reid andere jonge mannen op tot piloot op de Wellington bommenwerper. Zijn eerste operationele vlucht in een Lancaster maakt hij op 30 augustus 1943 met het 9 Squadron naar Munchen Gladbach. In september van dat jaar komt Reid bij het 61 Squadron terecht.

Op 3 november 1943 vliegt Bill Reid met Lancaster Mk III, LM360 'QR-O' een missie naar Dusseldorf. Op 21.000 voet hoogte (7 km) wordt de Lancaster onder vuur genomen door een Me 110 nachtjager. Het glas van de cockpit spat uiteen en Reid raakt gewond aan het hoofd. Het bloed dat over zijn gezicht stroomt bevriest al snel op de groote hoogte. Ondanks zijn verwondingen vliegt Reid door naar zijn doel. Een FW 190 verschijnt plotseling en schiet over de hele lengte de Lancaster vol kogels. Bijna de gehele bemanning raakt gewond en Reid wordt opnieuw getroffen. Met een kapot kompas en een gewonde navigator vliegt de kreupele Lancaster verder. Over Dusseldorf worden de bommen gelost. Omdat zijn schouders verzwakken slaat Reid zijn armen om de besturing heen en met zijn handen ineen tracht hij koers te houden. Twee andere bemanningsleden helpen Reid in de vliegende storm die door alle gaten giert. Over de Noordzee vallen plots alle motoren stil. Flight Engineer Norris, licht in zijn hoofd van de verwondingen had vergeten de brandstof kranen om te zetten. Als dit probleem is verholpen blijken de hydraulische systemen uitgevallen. De bomdeuren willen zelfs niet sluiten. Als de bommenwerper begint te dalen begint het bloed weer te stromen. Bill Reid zakt regelmatig weg door het bloedverlies en verzwakt snel. Reid besluit het eerste de beste vliegveld aan te doen. Met de hand wordt het landingsgestel neer gelaten. Als de Lancaster op de landingbaan gezet wordt begeeft het landinggestel het en schuift de bommenwerper 60 meter over het beton. Ze zijn 'geland' op de basis Shipham, Norfolk, thuisbasis van de 44th Bombardment Group, USAAF. Navigator Jeffries is dan aan zijn verwondingen bezweken en radiobediener Mann zal vierentwintig uur later ook overlijden.
Bill Reid ontvangt voor betoonde moed het Victoria Cross.

Bill Reid wordt na zijn genezing bij het 617 Squadron ondergebracht. Zijn eerste vlucht met een Lancaster is op 12 februari 1944, en blijkt geen overweldigend succes, de Lancaster breekt tijdens de landing doormidden. Zijn eerste missies vliegt hij weer op 18 en 20 mei 1944, naar respectievelijk de rangeergebieden van Parijs en La Chappele. Op 8 juni 1944 maakt Reid zijn eerste 'Tallboy' missie.

De Tallboy was een 6000 kg zware, zogenaamde 'Earthquake' bom. Het was een projectiel ontworpen door Barnes Wallis, de ook verantwoordelijk was voor de bouw van de 'Upkeep' bommen die de dammen braken van het Roergebied in mei 1943. De Tallboy drong met enorme snelheid diep de aarde binnen om daar voor een kleine aardbeving te zorgen.

De raid op 8 juni bracht Reid naar de tunnel nabij Saumur, Frankrijk. Om de oprukkende Duitse panzer versterkingen richting Normandië te vertragen moesten de toevoerkanalen vernietigd worden, waaronder deze tunnel. Vier Lancasters van 83 Squadron zorgden voor de verlichting door zware toortsen te droppen en 3 Mosquitoes markeerden het doel. Waarop 25 Lancasters van het 617 Squadron hun Tallboys met groot succes op het doel gooiden. Alle Lancasters keerden veilig terug op hun basis.

Ook Reid keerde veilig terug. Maar na een aantal geslaagde missie gaat het dan toch weer mis op 31 juli 1944. Tijdens een gezamenlijke raid van het 617 en 9 Squadron naar het opslagterrein van Rilly La Montagne, waar V-wapens opgeslagen zouden liggen, wordt Reid zijn Lancaster tijdens het bombarderen getroffen door een bom van een hoger vliegende Lancaster.

Reid geeft opdracht aan allemaal het neerstortende toestel te verlaten en weet zelf met moeite te ontsnappen. De Duisters die hem gevangen nemen zijn verbaasd over deze jonge piloot met zijn 'Kruis met diamant en zwaard' en hij wordt met de nodige respect behandeld. Na gevangenschap in Stalag III en Stalag IV wordt hij in mei 1945 bevrijd. In 1946 verlaat Reid de RAF. Op 28 november, 2001 overlijdt Bill Reid op 79 jarige leeftijd.

De tunnel van Saumur is niet de enige samenwerking tussen het 617 en 9 Squadron, ook de aanval op het Duitse slagschip 'Tirpitz', dat in een Noors fjord lag, werd door deze twee squadrons uitgevoerd. Hier werd ook met Tallboys een geslaagde aanval ondernomen op 12 november 1944. Ook werd de Tallboy met redelijk succes ingezet tegen de V2 installatie bij Eperlecques en de V2 stelling in aanbouw bij Wizernes.