Soms is er meer nodig dan monumenten en oorlogsrestanten om mensen te laten weten dat er in bepaalde gebieden zwaar gevochten is tijdens de Tweede Wereldoorlog. Persoonlijk hoorde ik pas van Market-Garden, de stormloop vanuit België richting Arnhem, toen ik in dienst zat op de Oranje Kazerne in Schaarsbergen. Dit was één van de plekken waar A Bridge Too Far in première ging, en leerde mij over deze wanhopige strijd. In Zeeland is een zelfde situatie aan de hand. De meeste inwoners van deze provincie zullen op de hoogte zijn van de hachelijke gevechten in het gebied rond de Schelde. Overal staan monumenten, informatieborden, verstilde sculpturen, veelal met de datum september, oktober of november 1944. Niet alleen monumenten leren ons over dze periode, ook het nodige aan, vooral Duits beton, in de vorm van bunkers vullen het landschap van met name Walcheren.

De bezoeker van buiten Zeeland kan er makkelijk aan voorbijgaan en in het ongewisse blijven. Maar nu is er ook een speelfilm over de strijd die zich in dit gebied afspeelde, 'De Slag om de Schelde'. vanwege deze film zullen veel meer mensen bereikt worden en zich verbazen hoe verschrikkelijk er gevochten is in Zeeland. De titel dekt niet echt de lading, want de suggestie kan gewekt worden dat het één 'slag' betrof, maar het bestond uit meerdere operaties, zoals Operation Switchback, Operation Vitality en Operation Infatuate. Over deze 'Strijd om de Schelde' gaan de komende pagina's,...

Na de uitbraak uit Normandië en de bevrijding van Parijs, zwermden de Geallieerden naar het noorden. Op 4 september 1944 werden de Britse troepen verwelkomd door de bewoners van Antwerpen. En hier begon ook de kapitale vergissing die maanden zouden kosten om de vitale haven van Antwerpen in gebruik te kunnen nemen. Voorraden voor de opstomende legers werden helemaal uit Normandië aangevoerd. De havens van Boulogne en Calais lagen in puin en waren nog lang niet geschikt om voorraden aan te voeren. Vooral brandstof en munitie deden er te lang over om naar de frontsoldaten te komen. Met name de Third Army onder Patton had het zwaar te verduren vanwege tekort aan brandstof (bijvoorbeeld, zijn 4th Armored Division verbruikte dagelijks rond de miljoen liter aan brandstof). Ook kwam daar de dwarse houding van Montgomery bij, die bij Eisenhower er op aandrong Patton geen brandstof meer te leveren, in ieder geval stukken minder, want de operatie Market-Garden zou veel vergen van de aangevoerde voorraden.

De 21st Army Group had Antwerpen dan wel in handen, maar om de nagenoeg onbeschadigde haven te bereiken moesten de Geallieerde schepen over de Wester Schelde binnenvaren. De monding van de Schelde lag bezaait met zeemijnen en werd door een groot aantal Duitse kustbatterijen bewaakt. Aan de zuidkant van de Schelde lag Zeeuws-Vlaanderen, en aan de overzijde lag links Walcheren en rechts Zuid-Beveland. Om scheepvaart veilig naar Antwerpen te krijgen, dienden de obstakels opgeruimd te worden. Het Geallieerde opperbevel realiseerde zich dat een aanval op het Roergebied een goede aanvoerhaven nodig had.

Er was al reeds kostbare tijd verstreken om de Duitse troepen van het 15. Armee onder Gustav von Zangen aan te pakken dat samengepakt zat in Zeeuws-Vlaanderen. Deze had wel geprobeerd om oostwaarts te ontsnappen, maar was daar vastgelopen. Vervolgens werd een grootscheeps operatie op touw gezet om het Duitse leger van Von Zangen via Breskens en Terneuzen de Schelde te laten oversteken. Dit gebeurde tussen 4 en 23 september. Naast de ongeveer 84.000 manschappen, werden rond de 5000 voertuigen, 540 stukken geschut en 4500 paarden overgezet. Het 15. Armee kon op deze manier aan de gevechten deel nemen in Brabant toen daar de luchtlandingen en opmars van Market-Garden plaatsvonden. In de twintig dagen dat de oversteek naar het noorden van de Schelde onderweg was, deden de RAF wel luchtaanvallen maar die haalden in verhouding weinig uit. De Duitsers staken vooral bij nacht en slecht weer over. In de Schelde delta, bleven twee Duitse divisies achter om de achterhoede te verdedigen.

In Zeeuw-Vlaanderen bleef een achterhoede van de 64. Division onder Generalmajor Knut Eberding. Deze manschappen, zo’n 14.000 met 500 mitrailleurs en mortieren, en ongeveer 200 anti-tank kanonnen en 70 stuks veldartillerie moesten tot de laatste man stand houden in de ‘Schelde-Fortificaties Zuid’, bij de Geallieerden bekend onder de naam, ‘Breskens Pocket’. Op Walcheren en de toegang tot Zuid-Beveland bleef de 70. Division achter die zich ingroeven. Deze divisie bestond grotendeels uit manschappen die aan maag en darmklachten leden en een speciale meereizende bakkerij had. Maar het was niet zo dat de 70. Division, met de bijnaam ’Das Brotweiss’, uit zwakke soldaten bestond, verre van dat. Naast een ratje toe aan manschappen, zaten er ook geharde veteranen in, waaronder oud-oostfront soldaten. De 70. Division stond onder commando van Generalleutnant Wilhelm Daser.

Het zwaartepunt van de Duitse verdediging lag op Walcheren waar zo’n 8000 Duitsers op de aanval van de Geallieerden lagen te wachten. Walcheren bezat 25 kust verdedigingsbatterijen die de gehele Schelde kon bestrijken, plus artillerie en marine onderdelen. Veel stellingen werden omgeven door water, tankgrachten, anti-tankwallen en drakentanden. Verder naar het oosten lagen vier divisies van het 67. Armee Korps. Von Zangen was eind september klaar om de Geallieerden op te vangen om de Schelde in handen te houden en Antwerpen onbruikbaar, liefst tot na de winter om de opmars en een doorstoot naar Noord-Duitsland de Geallieerden te ontzeggen.

Links: Lt-General D.G. (Harry) Crerar

Montgomery gaf op 13 september een decreet uit aan het adres van Lt-General D.G. 'Harry' Crerar, commandant van de 1st Canadian Army waarin werd aangegeven dat Walcheren haar verdedigingen direct moesten worden gebombardeerd. Verder zou hij zorgen dat er eventueel luchtlandingtroepen (17th US Airborne Division) beschikbaar zouden zijn. En op de dag dat de beslissende aanval op Walcheren was de Britse Bomber Command en de Amerikaanse Eighth Air Force beschikbaar. Crerar reageerde direct dat het front nog over een lang gebied lag voor zijn leger. Het strekte zich uit van Le Havre, via Boulogne naar Antwerpen. Het zou nog enige tijd nodig hebben om genoeg manschappen te hebben om door te stoten en vroeg om het (tijdelijke) commando over de Britse 12th Corps dat rond Antwerpen opereerde. Het laatste werd door Montgomery geweigerd daar deze betrokken zou worden bij Operation Market-Garden op 17 september. Montgomery zag het belang van Antwerpen en stelde aan Grerar voor om Calais en Duinkerken ondergeschikt te maken aan Antwerpen en zijn troepen door te sturen, anderen moesten Duinkerken maar opruimen (later uitgevoerd door de 1st Czechoslovak Independent Armoured Brigade Group).

Een groot obstakel dat in de weg lag om Zeeuws Vlaanderen binnen te vallen was het Leopold kanaal. Volgens het Algonquin-dagboek, staken op 13 september rond 23.30 uur eenheden van The Algonquin Regiment in aanvalsbootjes het kanaal over nabij Moerkerke. De tegenstand was hier en daar effectief, maar er kon een klein bruggenhoofd geslagen worden. Op 14 september sloegen de Duitsers hard terug en liepen de verliezen aan Canadese zijde op tot 75%. Binnen 24 uur waren en van de 148 manschappen 35 gesneuveld en een veelvoud aan gewonden. Terugtrekken werd bemoeilijkt vanwege dat veel van de aanvalsboten waren vernietigd. Ook het slaan van een noodbrug werd opgegeven vanwege zeer accuraat mortiervuur. Niet alleen het vijandelijke vuur speelde de troepen parten, ook het zeer slechte stormachtige weer zat hen tegen.

Gedurende 12 tot 19 september trok de 1st Polish Armoured Division op van Gent naar Terneuzen waar ze tegen de Duitse 712. Infantrie Division stonden. Op de 20ste werd Terneuzen ingenomen door de Poolse 3de Brigade waarbij nog verscheidene boten met vluchtende Duitsers tot zinken werden gebracht. Het opruimen van verzetshaarden zou nog tot de 22ste september duren. Tussen 10 en 22 september hadden 75 Polen het leven verloren, 191 waren er gewond geraakt en 63 waren er vermist. Hoeveel Duitsers er om zijn gekomen is onduidelijk, maar er waren 1137 krijgsgevangen gemaakt.

Lt-General Guy Simonds

Hiermee was dit deel van de Wester Schelde vanaf Antwerpen tot Terneuzen in handen van de Geallieerden. Onderwijl had General Crerar op 19 september de order uit doen gaan dat het 2nd Canadian Corps de aanval naar Bergen op Zoom moest verleggen om via die route Zuid Beveland binnen te vallen.

Lt-General Simonds, General Officer Commanding 2nd Canadian Corps, stelde op 21 september voor om Walcheren via een landing over de Schelde uit te voeren. Verder stelde hij voor:
6. I consider that the technique for the capture of Walcheren Island should be as follows:
a. Bombing operations should be undertaken to break the dykes and completely flood all parts of the island below high water level.
b. Those parts of the island which remain above water should then be systematically attacked by heavy air bombardment, day and night, to destroy defences and wear out the garrison by attrition. RDF (Radio direction finding (radar) stations) should have an early priority as 'point' targets.
c. Whenever possible, heavy bombers proceeding to or from targets in Western Germany by day or night should be routed over Walcheren so that the garrison can never tell whether the approach of large numbers of aircraft indicates attack or not. This combined with heavy bombing attacks will drive the enemy to cover on approach of large aircraft formations and will help to "cover" an eventual airborne landing.
d. When it is considered that the morale of the garrison has sufficiently deteriorated, waterborne patrols may be sent to determine the situation.
e. If found to be ripe, airborne, followed by waterborne, troops should be landed immediately following a bomber raid (when defenders have been driven to ground) and mop up and take the surrender.

In het kort komt bovenstaande er op neer dat de dijken van Walcheren moesten worden gebombardeerd zodat het gehele binnenland onder water zou komen te staan. Vervolgens zou een aanval vanuit zee met boten moeten plaatsvinden in combinatie en met ondersteuning van luchtlanding eenheden onder bescherming van luchtaanvallen.

De 4th Canadian Armoured Division geeft een demonstratie met de
Wasp vlammenwerpers in oktober 1944 bij het Leopold kanaal, België

Maar om bovenstaande uit te kunnen voeren, was het van belang om eerst de Duitsers uit de ‘Breskens Pocket’ te verdrijven. Hiertoe werd Operation Switchback bedacht. Deze ging op 6 oktober van start met de aanval door de 3rd Canadian Infantery Division over de steile oevers van het Leopold kanaal heen te zetten waarop Wasp vlammenwerpers naar voren reden. De opmars ging traag door het hevige verzet. Op 9 oktober werd een amfibische aanval ingezet naar het dorpje Hoofdplaat zodat de troepen rond het kanaal ontlast konden worden. Op 21 oktober werd Breskens dan eindelijke ingenomen. Op 2 november werd de Duitse generaal Knut Eberding gevangen genomen, die trouw aan de Führer had beloofd en tot de dood tegenstand zou bieden, maar zich overgaf zonder maar een schot te hebben gelost. Een dag later zouden de laatse Duitse troepen zich in Zeeuws-Vlaanderen overgeven, waarmee Operatie Switchback ten einde kwam. Het volgende deel was het veiligstellen van Zuid-Beveland (Operation Vitality) en het grootste en indrukwekkenste deel, Operation Infatuate, het veroveren van Walcheren.

Overal in Zeeuws-Vlaanderen was de schade aanzienlijk, zoals hier in Oostburg
(Een M10 'Achilles' Tank Destroyer trekt langs de ruïnes,...) (Foto: http://www.pietdegruyter.nl)

Tijdens de voorbereidingen om Walcheren te veroveren, werd op 27 september Lt-General Crerar door ziekte geveld en was overgebracht naar Engeland. Lt-General Guy Simonds kreeg het bevel over de gehele 1st Canadian Army. Het eerste wat hij verzocht was luchtlandingen nabij Woensdrecht en Hoedekenskerke op Zuid-Beveland. Maar dit werd geweigerd vanwege de sterke Duitse oppositie en de zachte grond waarop zwevers moesten landen. Wel kreeg Simonds de toezegging dat de dijken van Walcheren zouden worden gebombardeerd om het binnenland onder water te zetten. Dit trouwens met tegenzin van de staf van Bomber Command omdat in hun ogen het bombarderen van Duitsland voorrang had. De marine was bereidwilliger. Admiral Ramsay belaafde vlootsteun in de vorm van kanon- en raketvuur van HMS Warspite, Erebus en Robertsi. Tevens kon Simonds beschikken over de 4th Special Service Brigade. Voor de zeeplanning werd Cdr. A.F. Pugsley aangesteld, een bekende voor de Canadezen daar deze ook tijdens de landingen in Normandië de Canadezen ter zijde stond.

De flyer om de bevolking van Walcheren te waarschuwen
(KLIK OP DE FLYER VOOR EEN TOTALE VERGROTING)

De eerste dijk die gebombardeerd zou worden op 3 oktober 1944 was ten oosten van Westkapelle. De Nederlandse regering in Londen wist wel dat Walcheren het doelwit was, maar niet welk doelwit. Hadden ze dit geweten dat zouden deze zeker heftig protesteren omdat de burgerbevolking groot gevaar liep. Op 2 oktober werden er duizenden flyers uit vliegtuigen over Walcheren heen gestrooid en waarschuwde de BBC over de radio voor een grootscheeps bombardement. Op het uitgeworpen papier stond slechts in één zin dat er gevaar dreigde voor overstroming. De ware aard werd niet genoemd, het zouden militaire installaties betreffen en de bevolking werd opgeroepen naar veilige plekken op de eilanden te vertrekken.

Op de komende pagina's wordt Operation Infatuate behandeld
en volgen we de strijd op de voet
KLIK HIERONDER
op de R 502 bunker aan de Rammekensweg bij Ritthem

GA TERUG

---