Ik stak het oude persoonsbewijs van mijn vader bij mij en we togen naar de 'waarzegster' die haar opwachting maakte bij mijn schoonzuster. Ze 'las' het persoonsbewijs, en 'mij zou alles duidelijk worden als ik contact zou opnemen met het gemeentehuis van Baarderadeel'. Het idee spookte enige tijd door mijn hoofd, maar het verwaterde weer, en ik maakte geen verdere stappen richting het advies.

Links: Jantje Jutte, 10 jaar

In 2012 brachten we, tijdens een korte vakantie in de Harz in Duitsland, een bezoek aan het werkkamp 'Mittelbau-Dora', ten noorden van Nordhausen, nabij Niedersachswerfen. In het documentatiecentrum werden we getroffen door de gruwelen die zich hier hadden afgespeeld in de Tweede Wereldoorlog. Op de bovenverdieping was een kleine ruimte om een versnapering te nuttigen. Terwijl we zo aan de koffie zaten, zagen we dat daar ook het archief was gevestigd. Na enige druk van Corry, besloot ik er binnen te stappen. Hier zat een alleraardigste mevrouw die mij aanhoorde in mijn steenkool Duits. Ik vertelde haar over mijn vader dat hij door de 'Arbeitseinsatz' in Duitsland terecht was gekomen en daar enkele jaren was geweest. Nu bleek Dora een kamp te zijn geweest voor slaafarbeiders, en niet voor buitenlanders die via de Arbeidsinzet in Duitsland te werk waren gesteld. Maar ze kon ons een adres bezorgen waar het archief was voor dit soort onderzoeken.

Het mailadres wat we kregen bleek van de 'International Tracking Service' in Duitsland. Het in Bad Arolson, Duitsland, gevestigde zoekdienst bleek een eigen website te hebben, www.its-arolsen.org. Ik begreep, na dit geraadpleegd te hebben, dat men een verzoek tot onderzoek naar naasten, dit begeleid moest zijn met een schrijven van een notaris om te bewijzen dat men wel directe familie was. Ik besloot deze stap over te slaan en zoveel mogelijk informatie te sturen. Ik maakte een scan van het Persoonsbewijs en voegde zijn geboorte gegevens erbij. Op 18 juli 2012 ging de mail naar Bad Arolson. Op 18 september kwam er een mail terug. Men was het onderzoek reeds gestart, en ik kon een eventuele uitslag verwachten binnen zes tot acht weken. Het wachten op een antwoord begon, maar ik hield rekening met een negatief resultaat,...

Jan Jutte werd geboren op 7 juni 1924 te Baarderadeel als jongste in het gezin. Jan had nog een oudere broer, Pieter en drie zusters, Ymkje, Pietje en Janke. Tot groot verdriet verdronk Ymkje jammerlijk op 13 jarige leeftijd, in 1926. De vader van Jan, Pieter Pieters Jutte overleed op 47 jarige leeftijd in 1933. Als zoon van Jan Jutte zou ik, uw verslaggever, naar Opa Jutte worden vernoemd.

Voor de oorlog in 1940 uitbrak, kreeg Jan verkering met Hiltje Eekerk. Onderwijl was Jan smid van beroep geworden en besloeg onder andere paarden van nieuwe hoefijzers. In zijn toekomstig Persoonsbewijs zou dan ook komen te staan dat zijn beroep 'hoef-, grof-, en kachelsmid' was. Als hobby mocht hij graag voetballen, of aan de zijlijn naar een wedstrijdje kijken.

Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog veranderden langzaam de omstandigheden in de levenswijze voor de Friezen. Het vliegveld rond Leeuwarden gonsde van bedrijvigheid, in de nacht ronkten startende en landende Duitse nachtjagers die Britse bommenwerpers probeerden te onderscheppen. Overdag werd dan ergens weer een wrak van een bommenwerper gevonden. Hier en daar was wat ondergronds verzetwerk gaande, maar alles door elkaar genomen waren de eerste oorlogsjaren niet veel anders dan van voor de oorlog. Voedselschaarste was er nagenoeg niet in deze agrarische provincie. Dat veranderde toen de oorlog zich voortsleepte en de Duitse bezetter niet alleen de laatste Joden uit Nederland had afgevoerd, maar ook jonge mannen begon te ronselen om te gaan werken in Duitsland.

De Arbeidseinzats was niet iets dat in de oorlog ontstond. Al voor de oorlog werden werklozen min of meer gedwongen in Duitsland te gaan werken, waar volop werk voorhanden was, weigerde men, dan werd de uitkering gestopt. En zo vertrokken tussen februari 1938 en september 1939 rond de 1800 man naar Duitsland. Reeds in 1940, toen de bezetting door de Duitsers een feit was, kwam de 'Geschäftsgruppe Soziale Verwaltung' en het Departement van Sociale Zaken tot overeenstemming dat werkelozen arbeid in Duitsland moesten accepteren. Binnen twee jaar zouden 165.000 man (plus zo'n 72.000 grensarbeiders, die woonden in Nederland maar dagelijks op en neer reisden) zich vervoegen bij de Duitse industrie, voornamelijk de wapenindustrie. Velen zouden eerder naar huis terug keren vanwege de teleurstellende omstandigheden. Maar de tegenvallende productie in de wapenfabrieken, de zware strijd in Rusland, noopte Reichsmarschall Hermann Göring in januari 1942 om vanuit de bezette gebieden arbeiders te verplichten te gaan werken voor de Duitse oorlogsindustrie. Nog diezelfde maand werd in Nederland de Nederlandse Arbeidsdienst ingesteld. Twee maanden later werden ook niet werkloze jonge arbeiders verplicht hun arbeidsdienstplicht te gaan vervullen.

En zo begon de Holland- of Sauckel-Aktionen stelselmatig de Nederlandse bedrijven uit te kammen op zoek naar geschikte arbeiders. Deze zogenaamde 'uitkamcommissies' stelden lijsten samen die bij de gewestelijke arbeidsbureaus werden overhandigd aan de aangestelde toezichthouder (meestal een overtuigde nationaal-socialist). Vervolgens gingen de lijsten naar de Fachberater die kandidaten voor uitzending lieten oproepen. En zo zal Jan Jutte ook een oproep hebben ontvangen. Schijnbaar kon Jan de commissie in eerste instantie overtuigen dat hij kostwinner was voor het vaderloze gezin. Maar uiteindelijk in 1943 kon hij er niet meer onderuit. Er waren twee opties, of zich melden voor de Arbeidseinzats, of onderduiken, zoals sommige andere jongen mannen deden. Maar angst voor represailles tegen zijn familie besloten hem niet te gaan ‘duiken. Ook het voorgespiegelde loon zou goed van pas komen voor weduwe Jutte en haar kinderen. Jan vertrok en een periode van grote onzekerheid brak aan, wanneer zou hij weer terug keren, keerde hij uberhaupt wel weer terug? In ieder geval zouden deze jaren in dikke mist gehuld blijven voor de meeste mensen,... Waar was Jan Jutte geweest?

De zes tot acht weken werden iets langer voor er weer een bericht uit Duitsland kwam. Maar op 8 december 2012 kwam er een brief van de ‘International Tracking Service. In vijf zinnen werd de geschiedenis van mijn vader in Duitsland beschreven. Het was heel weinig:

'JUTTE, Jan, born on 7.6.1924 in Osterlittens (sic), nationality: Dutch,

was insured with the Hamburg trade association between 30 June
1943 and an unknown point in time, employer: firm 'Fritzen & Sohn',
Emden; received in-patient treatment at the general hospital in Ham-
burg-Altona between 5 April 1945 and 27 April 1945, accommodation:
Hamburg, Seewartenstrasse, "Seemannsheim" (home for sailors).'

'JUTTE, Jan, geboren op 7.6.1924 in Oosterlittens, nationaliteit: Nederlands,

was verzekerd bij de Hamburger Handels Maatschappij tussen 30 juni
1943 en een onbekend punt in de tijd, arbeider bij: 'Fritzen & Sohn',
Emden: ontving als patient behandeling in het algemene hospitaal in Ham-
burg-Altona tussen 5 april 1945 en 27 april 1945, vestiging:
Hamburg, Seewartenstrasse, "Seemannsheim" (zeemanshuis).'

Ondanks dat het weinig leek, zou het de basis worden van een facinerende reis. In het voorjaar van 2013 zouden we naar Denemarken gaan, en dan moest het toch mogelijk zijn om wat van de adressen te vinden die in de brief stonden?

Voor meer over deze zoektocht
klik hieronder,...

---