Naar aanleiding van enkele opmerkingen die ik mocht ontvangen aangaande mijn pagina's over de U-Boot en de benaming daarvoor door mij gebruikt als 'duikboot' is er deze korte inleiding. Er is een soort van verwarring over de benaming, is het nu 'duikboot' of 'onderzeeboot' ('onderzeeër')? Nederland onderscheid zich met deze benamingen ten opzicht van andere landen. Tot er 'onderzeeboten' werden ontwikkeld die voor langere tot extreem lange tijd onder water konden blijven, heette dit vaartuig 'duikboot'. Met de komst van de Nederlandse vinding uit 1939, de 'snuiver' (een soort van snorkel waardoor de duikboot net onder het oppervlakte kon duiken en zuurstof in kon nemen) en de nucleaire voortstuwing zich ook aandiende in de 'duikbootwereld', vanaf 1955, werd de benaming voor het 'snuiver' type duikboot omgezet tot onderzeeboot, of onderzeeër. Om al te grote verwarring te voorkomen zal in onderstaande alleen gesproken worden over de 'onderzeeboot' of 'onderzeeër'.

Door de jaren heen verschenen er verschillende ‘onderzeeër films’. De meeste zijn zogenaamde ‘Hollywood’ fantasie verhalen, en moeten het hebben van het dreigende spektakel (met hier en daar wat 'love interest'). Dit type oorlogsfilm doet het altijd goed vanwege de beklemmende omgeving waarin alles zich afspeelt. In de Tweede Wereldoorlog werden al enkele films gemaakt die zich onder water afspeelden, zoals de uit 1943 stammende ’Crash Dive’. Deze film, met in de hoofdrol Tyrone Power, is geheel vol van propaganda zoals men kan verwachten van een film uit deze periode. Het verhaal draait om het vinden van een verborgen basis van de Nazi’s.

Ook uit 1943 dateert de Britse film ’We Dive At Dawn’, met John Mills en Eric Portman in de hoofdrollen. Dit verhaal draait om de jacht op een Duits slagschip, de ‘Brandenburg’. Als het uiteindelijk lukt het schip tot zinken te brengen blijkt de onderzeeboot, de ‘Sea Tiger’, te weinig brandstof te hebben om terug te keren naar Engeland. In het bezette Denemarken gaat een deel van de bemanning aan land om brandstof te stelen vanonder de neuzen van de Duitsers.

Een bekend voorbeeld van na de oorlog zijn ’The Enemy Below’ uit 1957. In de film draait het rond de Amerikaanse Captain Murrell (Robert Mitchum) die met zijn destroyer USS ‘Haynes’ het de Duitse U-Boot van Kapitän von Stolberg (Curt Jürgens) moeilijk tracht te maken. In The Enemy Below worden beide kanten belicht waardoor het kat en muis spel goed tot zijn recht komt. De VPRO Gids schrijft over deze film: "Jürgens tracht de Amerikaan in een hinderlaag te lokken, maar Mitchum lijkt elke zet van zijn tegenstander te kunnen voorspellen. Een genadeloos duel, in een sfeer van haast ondraaglijke suspense, die tot op het laatste moment op geraffineerde wijze wordt opgeschroefd. Prachtig spel van beide hoofdrolspelers. Wendell Mayes bewerkte de in 1931 al als The Seas Beneath verfilmde roman van D.A. Rayner tot een knap script, dat functioneel gebruik maakt van de claustrofobische benauwdheid van de duikboot." De film is dus een betere in zijn soort, en de film mocht een Oscar ontvangen voor 'best special effects'.

Een andere bekende film is 'Run Silent, Run Deep’ uit 1958 met Clark Gable en Burt Lancaster in de hoofdrollen. Het verhaal speelt zich af in de Tweede Wereldoorlog in de wateren van de Pacific. Ook uit 1958 jaar komt de in Australië geproduceerde film ’Torpedo Run’. Hierin zien we Glenn Ford en Ernest Borgnine jacht maken op een Japans vliegdekschip.

In 1959 verscheen weer een Hollywood film over een onderzeeër 'Up Periscope'. Het verhaal is gebasseerd op het boek van Robb White dat in 1956 was verschenen. In de hoofdrol zien we James Garner, die niet echt enthousiast zijn rol doet, want hij moest deze doen onder zijn contract met Warner Brothers. James Garner (als Lt. Kenneth Braden) speelt een soort van James Bond die op een eiland, waar een Japans radiostation staat, een Japans codeboek moet fotograferen. Als de Amerikanen die code hebben zal de loop van de oorlog beinvloed worden,... De tocht van de onderzeeër, de 'Barracuda', naar het eiland is natuurlijk vol gevaren, een Japans vliegtuig beschiet hen en ze doorstaan een aanval van een Japanse torpedobootjager.

Een film als bijvoorbeeld 'Ice Station Zebra' uit 1968, een spionage verhaal in een atoomonderzeeër is van een geheel andere orde dan de jagende Duitse 'Wolfpacks' uit de Tweede Wereldoorlog. Ook in recentere jaren zijn verschillende onderzeeboot films verschenen, zoals ’The Hunt for Red October’ (1990), met een moderne indrukwekkende Sean Connery, en ’Crimson Tide’ (1995), en de onderzeeërs die figureren in James Bond films, welke allen spelen tegen de achtergrond van de ‘strijd tegen de Russen’ en vallen daardoor buiten de categorie die ik hier behandel. Misschien zou de film ’U-571’ wel genoemd moeten worden, maar een producent die in het jaar 2000 met zo’n film vol van leugen en bedrog nog durft aan te komen verdient eigenlijk niet eens regel aandacht. Dus geen aandacht voor de filmramp als ’U-571’, maar ook andere, wel goede rampenfilms, zoals 'K-19: the Widowmakerde' (2002) 'Kursk' (2018) vallen buiten de aandacht in dit artikel.
Er zijn dus tientallen films waarin de onderzeeboot haar opwachting maakt, maar één springt daarbij duidelijk boven de rest uit,...

Ik ga er voor de goede orde vanuit dat U bekend bent met de film ’Das Boot’. Mocht dat niet het geval zijn, dan zult U na het lezen van deze pagina de film graag gaan zien.

In 1973 verscheen van de hand van Lothar-Günther Buchheim:’Das Boot’ bij Hrsg. von R. Piper & Co. Verlag, München ISBN 3-492-02175-1 (een Nederlandse vertaling verscheen in 1974 met de titel: 'De Boot'). Lothar-Günther Buchheim ging in 1941 vanuit Lorient met de U-96, op dat moment onder commando van Kptlt. Heinrich Lehmann-Willenbrock, mee als oorlogscorrespondent om materiaal te verzorgen dat kon dienen als propaganda.

Naast zijn notities en tekenwerk (Buchheim is eigenlijk schilder), maakte Buchheim veel foto’s. Dit alles zou uiteindelijk leiden tot zijn bestseller. Er zouden nog verschillende volgen boeken, zoals ’Jäger im Weltmeer’ en ‘Die Festung’. Buchheim stak zijn aversie tegen Admiral Dönitz en zijn U-Boten niet onder stoelen en banken. Dit laatste zette veel kwaad bloed onder de veteranen van dit wapen, die riepen dat het nooit zo was geweest als Buchheim het beschreef.

In 1976 werd de productie voor de verfilming van het boek ’Das Boot’ ter hand genomen. Er werden verschillende Amerikaanse regisseurs overwogen, waaronder Don Siegel, met de hoofdrol voor Robert Redford. Ook Rutger Hauer was benaderd om Der Alte te spelen, maar deze verkoos 'Blade Runner' als zijn Hollywood doorbraak (ook zeker geen slechte keus!). Besluitvorming over deze en andere verschillende aspecten brachten het project tot (tijdelijk) stilstand.

In 1979 werd dan toch begonnen om het verhaal naar de bioscoop te krijgen. Wolfgang Petersen werd als regisseur aangetrokken met Jürgen Prochnow in de hoofdrol als Der Alte. Maar de productie had geen rimpelloze start, zo waren er meningsverschillen over de ‘vertaling’ van het boek naar een scenario. Petersen weigerde dat Buchheim het script zou schrijven al mocht deze wel technisch adviseur zijn. Petersen en Dean Riesner (die geen credit kreeg) schreven het uiteindelijke script. Het uiteindelijke filmen zou een jaar tijd vergen omdat er in volgorde werd gefilmd, hierdoor kregen de acteurs een natuurlijke baardgroei, die tevens de opdracht hadden om niet in de zon te gaan, om zo bleek mogelijk te zijn zoals mannen eruit zien die maanden aaneen in een benauwde kleine ruimte bivakkeren.

Aangezien het verhaal rond een bemanning in een U-Boot speelde, was het van belang een U-Boot te hebben. De U-96 was van het type VIIC en het liefst hadden de makers natuurlijk de beschikking over dit type. Maar er was in 1979 geen enkele Duitse U-Boot meer operationeel voorhanden. In het Chicago's Museum of Science and Industry is de, door de Amerikanen op zee buit gemaakte, originele IXC U-505 bewaard gebleven en dit museum bleek ook in het bezit van originele tekeningen voor de constructie van U-Boten. Hier werd dan ook dankbaar gebruik van gemaakt. Twee U-Boten werden geconstrueerd op originele grote, één voor buitenopnamen, met een kleine motor, en één voor binnenopnamen. Ook werd er een commandotoren gebouwd voor close-up scènes.

Van het U-Boot Type VIIC werden er 568 gebouwd. De boot had drukromp met een lengte van 50,50 meter en totale buitenlengte van 67,10 meter. Was de breedte van de boot aan de buitenzijde totaal 6,20, de werkruimte in de romp was niet meer dan 4,70 meter op het breedste punt. De totale hoogte bedroeg 9,60 meter. Met een waterverplaatsing van 1070 ton kon de boot onder water een snelheid bereiken, met de 750 pk accu aandrijving, van 7,6 knopen (ongeveer 14 kilometer per uur). Aan de oppervlakte lag de snelheid een stuk hoger, 17,7 knopen (bijna 33 km per uur), want dan kon de boot gebruik maken van de 3200 pk dieselmotor. De VIIC kon tot ongeveer 220 meter diepte duiken (al gaf de dieptemeter een maximum van 260 meter aan). Deze dieptemeter zou voor een nagelbijtende spanning zorgen in 'Das Boot'.

De bemanning van een Type VIIC bestond uit 44 tot 52 man. Voor het werk waar deze boten gebouwd voor waren, waren 14 torpedo’s aan boord. In de boeg waren vier lanceerbuizen (al waren er ook VIIC’s met slechts twee) en één boven het roer aan de achterzijde was ook een lanceerbuis aangebracht, de zogenaamde 'hekbuis'. Tevens kon de boot 26 TMA mijnen meenemen. Voor het oppervlakte gevecht was er een 8,8cm/45 kanon vóór op het dek beschikbaar waarvoor 220 granaten aanwezig waren. Verder waren er twee 2cm kanonnen en een 3,7cm kanon achterop de commandotoren die als Flak tegen vliegtuigen kon worden gebruikt (al was de beste optie om zo snel mogelijk te duiken als een vliegtuig werd waargenomen).

De interieur shots van de VIIC U-Boot verdienden ook de hoogste aandacht. Deze was zoveel mogelijk nagebouwd (ook al hadden de nodige meters, pompen, draaiwielen, en dergelijke natuurlijk geen echte functie). Het gehele interieur was gebouwd in de Bavaria studio in München en stond op een platform vijf meter boven de grond welke kon rollen en stampen en 45 graden ‘duiken’. Naast deze indrukwekkende decors, waren modellen in verschillende schalen gebouwd die gebruikt werden voor buitenopnames.

Een deel van het oorspronkelijke verhaal speelt zich af in de Franse haven van Lorient. Aangezien deze haven ten tijde van het project ongeschikt bleek, werd uitgeweken naar de oude U-Boot haven bij La Rochelle, La Pallice. Aangezien de haven nog steeds in gebruik was, mocht er alleen in het weekend gefilmd worden.

Verder werd er gefilmd op de Atlantische Oceaan. Ook bij in de Noordzee bij Heligoland (Helgoland in het Duits) werd gefilmd, al werd hier alleen met schaalmodellen gewerkt. De actie zich afspelende bij Gibraltar werd geschoten op het meer van Constance. Voor de rest werd veel in bassins geschoten en op de set van de Bavaria Studio’s.

---