Het boek van Heller werd door Buck Henry aangepast tot een filmscript. Henry had ook aan de vorige speelfilm, ’The Graduate’, van regisseur Mike Nicols gewerkt. Henry speelt ook een rol in de film, die van Lt. Col. Korn. Vinden schrijvers dat hun boek meestal geen recht wordt aangedaan, Heller was tevreden wat Henry ervan gemaakt had.

De film opent met een scène waar vooral de luchtvaartliefhebber bij zit te watertanden. De sfeer is vroeg in de morgen op het eiland Pianosa, met een opkomende zon, een paar vogels beginnen voorzichtig met hun liedjes, in de verte blaft een hond,… dan het krakende opstarten van een Wright R-2600 Cyclone stermotor, en nog één, en nog één tot het een kakofonie van denderende motoren is en een squadron van B-25’s zich gereed maakt om het luchtruim te kiezen.

Iedereen die opgevoerd wordt lijkt in eerste instantie ‘normaal’, maar al snel blijkt dat iedereen zo gek is als een deur. De incompetente Colonel Cathcart (Martin Balsam) blijft het aantal missies opvoeren voor men naar huis kan. Deze Colonel Cathcart werkt maar wat graag mee aan dubieuze zwarte handel praktijken. De dokter op de basis, Dr. 'Doc' Daneeka (Jack Gilford) schaamt zich er niet voor om treurende ouders die helemaal uit New York naar Italië zijn gekomen om hun 'stervende' zoon bezoeken, Yossarian op te voeren als 'zoon'. Hun zoon is al dood, en Yossarian wil dit alleen doen als 'Doc' zijn ongeschiktheids papieren wil tekenen. 'Doc' kan dit doen. Yossarian duikt gelijk in het bed,... waarop de dokter weer komt met,..:'but there is a catch,...' (Catch-22). En zo komen de ouders voor hun 'Harvey'. Deze herkennen hun zoon niet omdat hij, 'Harvey' ziek is,... (en mede doordat Yossarian ook zegt dat hij Yossarian heet!).

Ook andere figuren van buiten de basis, zoals General Dreedle (Orson Welles) blijken een slag van de molen te hebben. Dreedle komt met zijn slappe schoonzoon Lt. Col. Moodus (Austin Pendleton) tijdens de brieffing die juist gegeven wordt door Major Danby (Richard Benjamin). Niemand schenkt enige aandacht aan Major Danby want de benen van de assistent (Susanne Benton) van General Dreedle leidt de manschappen enorm af. Terwijl de mannen kreunen, telt Danby af om de horloges te Synchroniseren. Dreedle grijpt in en waarschuwt dat het gekreun over moet zijn, de eerste de beste die nog kreunt wordt zwaar gestraft! Als de stilte weerkeert is Danby juist klaar met aftellen en kreunt hevig als hij ziet dat geen van de mannen de horloges heeft ingesteld.

En dan wordt de volgende discussie gevoerd over het al dan niet doodschieten van Major Danby:

General Dreedle: ‘I said take him out and shoot him. Take Major Danby out and shoot him!’
Lt.Col. Moodus: ‘I think you’d better wait a minute, Dad. I don’t think you can shoot him.’
General Dreedle: ‘Why the hell can’t I? Why not? You mean I can’t shoot whoever I want to? Is that a fact?’
Lt.Col. Moodus: ‘I’m afraid it is Dad.’
General Dreedle: ‘You think you’re pretty smart don’t you? Just because my half-wit daughter married you for God knows what bizarre reason…’

Later komt General Dreedle weer naar de basis om medailles uit te delen voor een missie waarbij 20 ton aan bommen in de Middelandse Zee zijn gedropt. Eén van de 'gelukkigen' is Captain Yossarian die hem, slechts gekleed in zijn officiers pet, in ontvangst komt nemen. Dreedle kijkt wel vreemd op van de naakte kapitein, maar overhandigd hem toch de medaille.

Is de Catch-22 die Yossarian bezighoudt de hoofdzaak in Catch-22, er zijn een paar rode draden die onafhankelijk verweven zijn in het verhaal. De twee opvallendste zijn de korte ‘help him’ fragmenten over de gewonde ‘bombardier’ en de dubieuze handel die gedreven wordt door Lt. Milo Minderbinder (Jon Voight). Minderbinder weet zijn superieuren te overtuigen dat ze rijk uit ‘deze’ oorlog kunnen komen door te investeren in Milo Minderbinder zijn onderneming M+M Enterprises.

Lt. Milo Minderbinder krijgt zijn superieuren zelfs zover dat hij B-25 bommenwerpers ter beschikking krijgt om handel rond te gaan vliegen. Men zou denken dat de zwarte handel van Lt. Minderbinder zo stiekem mogelijk gebeurde, maar zijn ondernemingschap mag door niets en niemand worden gestuit en zo zien we de B-25’s ‘bomvrij’ in de kleuren van M+M Enterprises vliegen, waarbij op de romp en staarten van de toestellen enorme M+M logo’s worden gevoerd. Ook de handel is van dubieuze kwaliteit, wat dacht je van 'eetbaar' Egyptische katoen gehuld in chocolade?

Het interesseert Mindebinder niets als hij zijn eigen mensen met zijn 'handel' in gevaar brengt. Parachutes worden geruild voor antieke beelden met als tussen handel dieselmotoren,... etc. Als Yossarian de gewonde jonge vlieger probeert te helpen en hem geruststeld dat alles goed komt, en de eerste hulp doos pakt, blijkt de inhoud door Minderbinder als handelswaar verwijderd te zijn. Minderbinder deinst er zelfs niet voor terug om de eigen basis te bombarderen,… in opdracht van de Duitsers,... (deze nemen in ruil het katoen over van Minderbinder),... als het maar goed is voor de handel!

Het nachtelijke bombardement op de basis werd ook bij nacht gefilmd, waarbij Frank Tallman een B-25 vloog. Voor de veiligheid had men ook alleen voor een geluidsfragment van overdenderende bommenwerpers en de pyro-technics kunnen kiezen, maar het blijkt dat de overscherende schim van een bommenwerper zoveel extra meer drama geeft aan deze scène. Tallman bekende later dat hij helemaal gedesoriënteerd raakte door de explosies en vuur welke verzorgd werd door de special-effects afdeling.

Het was niet de enige stunt die Tallman uitvoerde. Zijn meest dramatische, althans voor de onwetende kijker, maakt Tallman al vrij vroeg in de film, terwijl Lt. Minderbinder met Colonel Cathcart een discussie voert langs de landingsbaan (om zijn handelsproject te steunen). Op een gegeven moment scheert een B-25 langs met slechts één wiel van het landingsgestel uit en al reeds rokende uit een sputterende motor. De twee mannen schenken totaal geen aandacht aan het in grote problemen verkerende toestel. Buiten beeld horen we de enorme crashgeluiden en als de camera ronddraait langs de twee discuserende heren, zien we de bommenwerper in brand langs de landingsbaan liggen. Tallman crashte de bommenwerper niet echt maar trok buiten beeld weer weg langs de reeds brandde oude Mexicaanse B-25J, 45-8843 (XB-HEY).

Frank Tallman vloog ook de schokkende scène met zijn Stinson L-5 (N64669) waarin de fotograaf 'Hungry' Joe, staande op een drijvende vlonder, wordt gedood door MacWatt. Ook deze scène hangt van 'gekte' aan elkaar.

Er was ook een echt slachtoffer te betreuren tijden het filmen. Op 16 mei 1969 werd de 44 jarige second unit director John Jordan uit een open deur gezogen van een B-25 en stortte in de Mexicaanse Golf. Hij overleefde de val niet. Het was Jordan niet zijn eerste 'vliegincident',... In 1967 was Jordan aan het filmen voor You Only Live Twice vanuit een helikopter, toen een andere helikopter door een windvlaag te dicht op Jordan kwam. Een rotorblad sloeg in Jordan zijn been, welke geamputeerd moest worden.

Ondanks deze zware verwonding was John Jordan in 1969 weer aan het filmen voor On Her Majesty's Secret Service. Voor deze film had hij een speciaal harnas ontwikkeld waarmee hij zo’n 6 meter onder een helikopter kon hangen. Ten tijde van Catch-22 weigerde hij een veiligheidsharnas te dragen. Vanwege zijn kunstbeen kon hij zich maar slecht en snel bewegen,… deze beslissing werd uiteindelijk zijn dood.

In iedere scène die rond de vliegeniers spelen wordt de gekte opgevoerd. Eén van de leukste scènes is die met Captain Major (zijn achternaam is Major) gespeeld door Bob Newhart. Aangezien Squadron Commander Major Duluth is gesneuveld, krijgt Major deze post met de passende rang van,… Major. In zijn wrakke kantoor wordt in één shot een discussie gevoerd tussen Major Major en Sergeant Towser (Norman Fell). Als de camera naar rechts ‘pant’ zien we een portret van President Roosevelt,… als even later de camera terug ‘pant’ is het portret vervangen voor dat van Churchill. Hoogtepunt van de discussie is als Major Major aangeeft dat als iemand hem wil storen dat dit alleen mag als hij er ‘niet’ is,… Hij plakt een snor op, pakt zijn tropenhelm (waarbij we zien dat Churchill in Stalin is veranderd) en ontsnapt uit zijn kantoor door het raam. Chaplain Capt. A.T. Tappman krijgt vervolgens toestemming van Sergeant Towser dat hij het kantoor van Major binnen mag gaan (dat natuurlijk leeg is).

Ook niet vliegers voeren rare stukjes op. Rondborstige verpleegsters schuiven in het legerhospitaal de gordijnen aan de kant. In een bed ligt iemand van onder tot boven in het gips. De slang van de lege fles infuus wordt losgekoppeld, net als die van de fles die het urine opvangt. Terwijl de dames druk in gesprek zijn, worden de flessen uitgewisseld en wordt de fles urine aan de infuus haak gehangen,… en de lege,… afijn, u begrijpt wat ik bedoel. En de gordijnen gaan weer dicht. Het shot draait de dames het beeld uit en Yossarian erin, die een wanhopige schreeuw geeft.

Opvallende afwezige is de achtergrondmuziek. De weinige muziek in de film is er alleen ter accenten. De eerste opvallende klanken muziek zijn ‘Also Sprach Zarathustra’ van Richard Strauss (ook bekend uit de speelfilm van Stanley Kubrick; 2001: A Space Odyssey ) wanneer Yossarian zijn toekomstige liefde ‘Luciana’ Elenora Rosana (Olimpia Carlisi) ziet lopen. Later horen we nog wat jazzy achtige muziek waarop Yossarian en Luciana gaan dansen. Na het bombardement op de eigen basis veranderd de film in een donkere en grimmige aangelegenheid. Onder de klanken van een operazanger loopt Yossarian door de straten van een grauwe misdadige stad die handen is gevallen van M+M Enterprise. Het laatste muziekfragment dat naar de aftiteling loopt is 'Stars and Stripes Forever' van John Philip Sousa, maar dan wel in een lichtelijke valse uitvoering.

Over muziek gesproken,... Paul Simon en Art Garfunkel zouden samen in Catch-22 spelen, maar de rol van Simon sneuvelde. En zo vertrok Garfunkel alleen naar Mexico. Art Garfunkel (Capt. Nately) speelt de rol van een ietwat naieve piloot die het helemaal geen probleem vind dat het aantal missies steeds maar wordt opgevoerd door Colonel Cathcart, want dan kan hij bij zijn 'verloofde' blijven (een lokale prostituee). Met zijn sjaal om doet Nately denken aan Pike uit de TV-serie 'Dad's Army', maar dan minder dom.

Paul Simon stortte zich onderwijl op het album Bridge Over Trouble Water waarop het nummer zou komen ‘The Only Living Boy in New York’. De eerste regels gaan als volgt: ‘Tom, get your plane right on time’. Tom was een verwijzing naar de vroegere periode van Simon and Garfunkel toen ze als Tom & Jerry optraden ('Tom' was Art). Paul Simon zou dus achteraf nog succesvol inspiratie putten doordat hij niet mee mocht doen in Catch-22.

Het filmen in Mexico duurde van januari tot augustus 1969. Veel tijd koste de eis van cameraman David Watkin om op bepaalde uren te filmen wanneer het licht steeds hetzelfde was, een paar uur in de middag. Naast het filmen in Guaymas, werd er in San Carlos, Mexico geschoten. De productiecompagnie reisde ook met een aantal hoofdrolspelers naar Rome om scènes te schieten om meer authenticiteit aan de film te geven. In een studio werd een cockpit sectie van een B-25 tegen een blue-screen gemonteerd. Nu konden er close-ups gefilmd worden zodat het leek dat de acteurs zelf de bommenwerpers vlogen. Op de blue-screen werden de andere bommenwerpers van het squadron geprojecteerd.

Een andere vreemde snuiter in het verhaal is Orr, gespeeld door Bob Balaban, een goede vriend van Yossarian. Hij probeert Yossarian over te halen om met hem te onsnappen uit deze oorlog. In het boek wordt zijn karakter veel meer uitgediept, en wordt er meer over de 'oefen-crashes' van Orr gesproken. Maar Yossarian weigert met Orr te vliegen, hij wil dan wel weg,... maar niet dood. Uiteindelijk komt de B-25 van Orr, de 'Abombinable Snowman' in de Middellandse Zee terecht, waarna Orr in een rubberbootje naar Zweden 'peddelt'. Voor enkele close-up shots van de 'Abombinable Snowman' in zee, werd een cockpit sectie in een zwembad gezet.

Catch-22 ging op 24 juni 1970 in New York City's Paramount en Sutton bioscopen in premiere. De kritieken waren heel verschillend, van geweldig tot een grote teleurstelling. Maar de slechte kritiek overheerste en de film bracht in 1970 ‘slechts’ iets meer dan 12 miljoen dollar op, waarmee het op de 10de plaats eindigde. Maar wereldwijde release en later video- en DVD verkopen brachten veel geld in het laatje. Catch-22 is een echte cult klassieker geworden in de stijl van M*A*S*H, en hoort in de iedere DVD verzameling thuis. Bij herhaaldelijk kijken, wordt de film steeds beter. Het acteren is van hoog niveau, mede tot uiting gebracht door soms lange scènes die in één shot werden geschoten. Achteraf verbazingwekkend dat Catch-22 geen Oscar nominaties mocht ontvangen (regie en Alan Arkin hadden die beslist verdiend). Of zou de film in zijn eigen val zijn gelopen? Omdat de film niet Amerikaans patriotistisch, maar juist een anti-oorlogsfilm, was,... en gemaakt ten tijde van de Vietnamoorlog,... Dat zou wel eens de 'Catch' zijn geweest dat de film buiten de prijzen viel.

Ondanks dat de verhaallijnen voor al te jonge kijkers niet te volgen zijn, een paar naakt scènes, en de wrange humor en horror van de oorlog de boventoon voeren, is de DVD uitgave voor alle leeftijden.

Tot slot. Net zoals de speelfilms 'Battle of Britain' en 'Tora! Tora! Tora!' belangrijk zijn geweest voor de huidige warbird-scene, zo heeft ook Catch-22 er aan bijgedragen dat er nu een gezonde vloot aan vliegwaardige B-25 Mitchell bommenwerpers is.

KLIK HIERONDER OM TERUG TE KEREN NAAR WWW.STRIJDBEWIJS.NL

---